Net zoals ieder andere stad of regio, hebben ook Amsterdammers eigen uitspraken ontwikkeld voor doodgaan.
1677, Amsterdam, Begrafenisstoet van Michiel de Ruyter
Wist dat als een Amsterdammer komt te overlijden, hij dan ‘de pijp uitgaat’? Amsterdam zelf heeft ook een bijnaam, namelijk Mokum. Dit komt uit het Jiddisch (Joods Duits) en betekent stad of plaats.
Invloed van Jiddisch
De Amsterdamse taal, woorden en hun uitspraken zijn door de komst van de Duitse Joden behoorlijk beïnvloed.
Veel Amsterdammers hebben te maken met armoede, ellende en misdaad. Groot en klein. Denk aan de typische Amsterdamse woorden ‘penoze’, ‘smeris’ en ‘sjacheraar’.
Waarschijnlijk zijn deze woorden ontstaan, omdat men Jiddisch (Duits Joods) in het Bargoens ging toepassen.
Geheime onverstaanbare taal
Een geheime dieventaal, die vooral werd gebruikt door de onderwereld, zigeuners en daklozen. Zij spraken hierdoor een onverstaanbare mengelmoes van talen, met vaak ook zelfverzonnen woorden. Vooral in de volkswijk de Jordaan wordt nog steeds plat Amsterdams gesproken.
‘Ik wou dat je kon doodgaan zonder te sterven.’
Enkele voorbeelden
Klik op het pijltje om de uitleg te zien:
'Als 'ie de pleiterik gaat maken, gaat alles naar de kinderen.'
Ondanks dat het woord ‘pleite’ ook in andere delen van Nederland gebruikt wordt, heeft het een typisch Amsterdamse klank. ‘Pleite gaan’ betekent ‘maak dat je wegkomt’. ‘Pleite’ is een Jiddisch woord uit het Herbreewse ‘Peleta’, wat ‘vlucht’ betekent.
''Dat hij na zijn wilde leven nog steeds niet kassiewijle is.'
De woorden kassiewijle, kassiewijne, asjeweine komen van het Jiddische ‘hasjeweine’. Dit betekent ‘weg’, ‘verdwenen’, ‘kapot’ of ‘dood’. Dit hoeft niet altijd een persoon te zijn, maar kan ook een defect apparaat zijn. In Amsterdam wordt een gestolen fiets zelfs ‘zwijntje’ genoemd.
'Nou, die geeft geen sjoege meer.'
‘Sjoege’ is een typisch Amsterdams woord. Het komt uit de Bargoense geheimtaal, met vermoedelijk een oorsprong van het Jiddische ‘sjoewe’, wat ‘antwoord geven’ betekent. Tsja, als je bent overleden, kan je geen antwoord – sjoege – meer geven.
'Ach mens, krijg toch een wegtrekker!'
Als iemand bewusteloos raakt, dan heeft hij in het Amsterdams een wegtrekker. Dus na je laatste wegtrekker ben je dus dood (‘val dood!’). Amsterdams is een luide en duidelijke taal!
'Hij heeft zichzelf naar de gallemiezen gezopen!'
Je kan naar de haaien, knoppen of de filistijnen gaan, maar de Amsterdammers zeggen ‘gallemiezen’. Ook dit woord komt uit het Bargoense (Herbreeuwse) ”gallamis’. Dit betekent gruis, puin of kiezels. Maar anderen denken dat het een combinatie is van de Hebreeuwse woorden ‘challasj’ en ‘mioes’. Deze combinatie maakt zwak en minderwaardig.
Amsterdam heeft een volkswijk ‘de Pijp’, maar het zou ook te maken kunnen hebben met een pijproker die zijn laatste trek nam. Of met een schoorsteen(pijp) die rook als je wordt gecremeerd? Deze uitspraak komt van jagers die met hun honden konijnen uit hun hol (pijp) jaagden, waarna ze werden doodgeschoten.
'Op zijn 89e besloot hij te gaan hemelen.'
Persoonlijk mijn favoriet! Alhoewel deze uitspraak ook in andere delen van het land werd gebruikt, wordt ‘gaan hemelen’ wel als typisch Amsterdamse uitspraak gezien.
Aanvullingen van lezers
Heb jij aanvullingen op deze uitspraken? Deze heb ik inmiddels al ontvangen:
Wanneer ik de kraaienmars blaas
Als je een tuintje op je buik hebt
Zijn rikketik is ermee uitgescheden
Wanneer je een houten jas krijgt
Het hoekie omgaan
Het boekje van de PC
Door het overlijden van mijn zusWilma, kwam ik (weer) in contact met de uitvaartorganisatie PC. Ik heb daar ooit jaren gewerkt, en mijn vader en moeder zijn daar ook gecremeerd.
Als je meer typisch Amsterdamse uitspraken wilt lezen over doodgaan, bestel dan het gratis boekje ‘Mokums laatste woorden’ van de PC. Zij zijn een typisch Amsterdamse uitvaartorganisatie, en hebben een verzameling gemaakt van deze typisch Amsterdamse uitspraken voor het doodgaan.
Ik ben de oprichtster van Yory. Een uit de hand gelopen hobbysite over mijn stamboomonderzoek en familiegeschiedenis met de bevindingen die ik online wilde delen. Met een groei van honderden artikelen over brede categorieën, heeft Yory inmiddels tienduizenden bezoekers per maand. Sinds 2022 wordt Yory versterkt door een team van auteurs met ieder zijn eigen specialiteit op genealogie gebied. Ik glunder dagelijks van trots en dankbaarheid.
Verder schrijf ik graag over dingen waar ik gelukkig van word. Over natuurlijk stamboomonderzoek, voorouders en mijn leven. Alles educatief en oplossingsgericht bedoeld. Want ook daar word ik gelukkig van. Mijn privé columns zijn korte waargebeurde verhalen. Maar dan wel met een vleugje drama en gedrenkt in humor. Zo ben ik dan ook wel weer.
