Oud handschrift ontcijferen

Tijdens stamboomonderzoek ontkom je er niet aan; oud handschrift ontcijferen. Des te ouder de teksten des te moeilijker wordt het. Ondanks een vaste werkwijze, konden priesters en ambtenaren toen nog niet zo goed schrijven, dus werden er veel fouten gemaakt.

Ook wisten mensen niet hoe ze hun eigen achternaam spelden en ging alles fonetisch. Een garantie voor fouten.

Oude handschriften noemen we paleografie, van de Griekse woorden ‘palaios’ (oud) en ‘graphein’ (schrijven).

Ondanks de moeilijke leesbaarheid, zijn deze bronnen prachtige bewijzen van geregistreerde feiten uit het verleden. Zorg dan ook dat je zoveel mogelijk van jouw gevonden informatie deelt met anderen.

Het lezen en begrijpen van een oud handschrift is niet alleen belangrijk bij stamboomonderzoek, zoals het lezen van notariele aktes, maar ook interessant als je van geschiedenis houdt.

We kunnen paleografie onderverdelen per eeuw:

19e-eeuws schrift
18e-eeuws schrift
17e-eeuws schrift
16e-eeuws schrift

(Doopakte van familielid Catharina Lippens, 24 maart 1613, Sleidinge, Belgie, rechtsonder.)

Oefenen met oud handschrift

Gelukkig zijn er tools om de oude handschriften te leren kennen. ‘Wat staat daer’ is een website die vele leerzame oefeningen biedt. Je kunt oefenen in:

Letters en cijfers – voor de beginners
Woorden en afkortingen – voor de wat ervaren mensen
Complete teksten – voor de experts

Voor ieder onderdeel kan je kiezen welk niveau je wilt leren en oefenen:

makkelijk – met de antwoorden al in beeld
moeilijk – zonder antwoorden dus zelf typen

Hiernaast geven ze 4 niveau’s:

1: makkelijk te lezen woorden – direct feedback goed/fout
2: lastig te lezen woorden en afkortingen – direct feedback goed/fout
3: moeilijk te lezen woorden – direct feedback goed/fout
4: volledige tekst zelf transcriberen – tussendoor geen feedback, wel score in %

‘Als een boek begint te leven moet de schrijver zwijgen.’
– Friedrich Nietzsche

Je zult zien dat de schrijvers ook al in die tijd een bepaalde consistentie hadden in hun schrift. Het gaat niet alleen om het ontcijferen van aktes, maar ook om er een verhaal van te maken.

Gelukkig zijn er nog veel bronnen bewaard gebleven, maar er is wel materiaal verloren gegaan bij overstromingen, rampen en epidemieen. Daarbij werd er pas vanaf begin 1800 uitgebreidere huwelijksaktes geschreven. Er staat veel online, maar je zult voor specifieke documenten nog naar het lokale archief moeten.

Workshop Paleografie

Er zijn ook workshops waar je oud handschrift ontcijferen kan leren. Wil je weten wanneer en waar je kunt meedoen? Meld je dan aan via dit formulier.

Hou er ook rekening mee dat je niet alleen te maken krijgt met oude handschriften, maar ook met oude termen die voor maandnamen werden gebruikt. Daarbij zijn er veel verschillen in het schrijven van de Y en IJ.

Met oude bronnen zijn niet alleen DTB-boeken of aktes, maar kunnen ook vriendenboekjes en poezie albums zijn.

Paleografieforum

Oud handschrift ontcijferen is niet makkelijker, maar ‘Wat staat daer’ biedt een professioneel en uitgebreid forum waar je vragen kunt stellen, een paleopuzzel doen, andere gebruikers helpen en tips delen.

Het is net als bij oude foto’s waarvan je kunt leren hoe je die kunt dateren. Het draait om een bepaalde techniek.

Trap niet in de valkuil door te denken dat wat jij leest goed is en ook zo gaat overnemen. Misschien staat er wel heel iets anders. Daarbij kan het ook zo zijn dat je wel de juiste akte hebt, maar deze niet kan lezen waardoor je denkt dat je iemand niet kan vinden.

Het stamboomforum heeft ook aparte categorie ‘Leeshulp’ waar je vragen kunt stellen.

Conclusie

Oud handschrift ontcijferen kan je goed leren op ‘Wat staat daer’. Dit ga je zeker nodig hebben als je terechtkomt bij eeuwenoude documenten van de elite. Als je er niet uitkomt, leg het dan even naast je neer; hou je onderzoek in het begin vooral simpel.

Verder…

Hoe oud werden jouw voorouders eigenlijk?
Zaten er boeven in de familie?
Ontdek de schatkamer van Open Archieven.
Had jouw opa één of meerdere voornamen?
Zorg dat je je documenten goed archiveert
Zo kan je je familie het beste interviewen.
Had jij familie in de Ommerschans en Veenhuizen?
Wat als er een vondeling in de familie zat?
Was jouw voorvader een poorter?
Statistieken uit je stamboom geven inzicht.

Waren je voorouders wel wettig gehuwd?
Hou rekening met de feiten bij stamboomonderzoek.
20 vragen en 20 steengoede antwoorden.
Zoek en vind het graf van je voorouders!
Tip: het kleurrijke GEM Magazine.
Het verschil tussen overlijden en begraven.
Zat jouw voorvader in het leger van Napoleon?
Daarom is genealogie zo vet cool super gaaf!
Tips als je een akte niet kan vinden.
Wat is een GEDCOM bestand?

Als je opmerkingen hebt over dit artikel, dan hoor ik dat graag.

Je ontvangt 1x per maand de nieuwste artikelen