Tewerkgestelden in Duitsland tijdens WOII vinden
*Oproep van de algemeen Gemachtigde voor de totale arbeidsinzet Liese voor alle mannelijke Nederlanders geboren van 1905 tot en met 1928 zich bij het arbeidsbureau te melden voor de arbeidsinzet, Gemeente Noordwijk, 29 december 1944“.
Mijn vader vertelde mij vroeger wel eens dat hij tijdens de oorlog een periode ondergedoken heeft gezeten. Toen ik dat niet begreep (want hij was toch niet Joods?), vertelde hij me dat mannen die in 1943 tussen de 18-35 jaar oud waren, verplicht werden om als tewerkgestelde voor dwangarbeid naar Duitsland te gaan. Mijn vader viel in die categorie, want hij was 18 jaar toen de oorlog uitbrak.
Verplichte dwangarbeid
Tijdens de oorlog was de tewerkstelling vrijwillig, maar in maart 1942 werd de ‘Arbeitseinsatz’, ofwel arbeidsinzet verplicht gesteld. In januari 1945, enkele maanden voor de (officiële) bevrijding, moesten mannen tussen de 17-40 jaar zich melden voor transport naar Duitsland. Voor mannen die niet kwamen opdagen, werden razzia’s georganiseerd.
Rode Kruis archief
Totaal zijn een half miljoen mannen naar Duitsland gedeporteerd. Dus de kans dat jouw (over)(groot)vader is opgeroepen is best groot. Deze personen kan je terugvinden in het Rode Kruis archief die doorzoekbaar is via Open Archieven.
Mijn vader was hier open over, maar er zijn ook veel nabestaanden die niets weten over die periode omdat hen niets is verteld. Dankzij de vele vrijwilligers zijn deze archieven nu digitaal toegankelijk en doorzoekbaar waardoor je je je familiegeschiedenis eenvoudiger kunt uitpluizen.
Wat vind je terug in het archief?
De administratie van deze dossiers is vrij basic: je treft daar de standaard informatie van de persoon aan, waar hij in Duitsland werd tewerkgesteld en informatie over de uitbetalingen aan een begunstigde. Maar in enkele gevallen zijn er ook persoonsdossiers met correspondentie tussen de familie of anderen bewaard. Deze informatie is natuurlijk uitermate interessant.
Krankenkasse, Transportlijsten en Staten
De tewerkgestelden werden ook verplicht om zich te verzekeren bij de ‘Krankenkasse‘, een Duits ziekenfonds. Ook hiervan zijn dossiers terug te vinden, de ‘krankenkassekarten’.
In het archief kom je ook voorbedrukte formulieren tegen waarop vermeld staat wanneer en welk werknemer naar Duitsland werd getransporteerd; dit zijn de transportlijsten. Er zijn twee verschillende transportlijsten; die van voor mei 1941 zijn Nederlandstalig en na die datum zijn ze Duits. Ook wijkt de informatie af: op de Duitse staat geen begunstigde vermeld, op de Nederlandse wel.
Het voorbeeld van mijn vader is een financieel overzicht, ofwel een staat. Dit zijn kaarten gesorteerd op alfabet per werknemer. Het is een overzicht van alle uitbetalingen die de werknemer heeft ontvangen.
‘Afschuwelijke tijd’
Ik kan me ook herinneren dat mijn vader over een ‘afschuwelijke tijd’ heeft verteld. Dus dat hij als een van de half miljoen tewerkgestelden naar Duitsland is afgevoerd, wordt bevestigd door de staat die ik van heb gevonden. Wellicht dat hij niet is komen opdagen op 27 mei 1943? Voor mij nog genoeg redenen om hier verder onderzoek naar te doen.
Bronnen voor tewerkgestelden in Duitsland
Ga eens op onderzoek uit of een van jouw voorvaders een van de tewerkgestelden was naar Duitsland. Dit soort informatie is een trieste maar waardevolle aanvulling op je familiegeschiedenis.
Open Archieven – Tewerkgestelden WOII Archief NIOD Oorlogsbronnen Arolsen Archives
Hulp nodig?
Lukt het niet? Vraag dan hulp aan de Stamboom Helpdesk.
Lees ook
👉 Bekijk hier mijn online stamboom
Tewerkgestelden in Duitsland tijdens WOII vinden
