Sporen van ziekte ‘malaria’ teruggevonden in doopregisters
Momenteel leven we nog steeds in tijden van pandemie, maar vaak vergeten we dat ook in vroegere tijden epidemieën en pandemieën zoals de ziekte ‘malaria’ voorkwamen.
Malaria in doopregisters
Een van de bekendste pandemieën doorheen de eeuwen heen blijft malaria. Behalve de medische aspecten van deze ziekte, waren er ook maatschappelijke gevolgen. We vinden hiervan sporen terug in doopregisters.
Appingedam, Groningen, 1728
Wanneer we het doopboek van Appingedam voor de jaren 1681-1744 erop naslaan1, dan valt meteen op dat er in de maanden juli en augustus in 1728 geen kinderen werden gedoopt.
De reden hiervoor is meteen ook duidelijk in het register. In het najaar van 1727 heerste in het dorp een langdurende en kwijnende ziekte die onvruchtbaarheid tot gevolg had. Er staat letterlijk te lezen:
NB Gelijk in de maant Juney slegs 1 kint ter doop is gepresenteert, soo zijn in de maanden van Julius en Augustus geene kinderen gedoopt, welke onvruchtbaarheid buiten twyvel is "veroorzaakt uit die bijna algemeene en langduirende quijnende siekte welke int soomer en de herfst van tjaar 1727 in gants Nederland heeft geheerscht.”
Malaria in 1727?
De naam van de ziekte malaria komt niet voor in het doopboek, maar het is na een paar opzoekingen duidelijk dat het wel degelijk om deze ziekte gaat. Ook al zijn we al in het Groningen van de achttiende eeuw. De middeleeuwen zijn dan al lang voorbij en de Groningers van toen leefden in het begin van wat we nu de moderne tijd noemen.
Het hoogte sterftecijfer zorgt niet alleen voor een daling in de bevolking. Er leefden ook potentieel minder ouders in de beproefde dorpen en steden. Toch lijkt het begin van de achttiende eeuw in Nederland wat vreemd voor een malaria, maar niets is minder waar. We associëren malaria vaak met verre en warme landen. Niets is minder waar.
Niet alleen in zuiderse landen
Mensen associëren een ziekte zoals malaria ten onrechte vaak met het Zuiden. Het ontstaan van de ziekte is op basis van wetenschappelijk onderzoek (de fylogenetica) te dateren op ongeveer 10.000 jaar geleden. Voor de ziekte bij de mens voorkwam, bestond malaria al bij mensapen zoals gorilla’s, chimpansees en bonobo’s. Toch kwam malaria tot in de twintigste eeuw in Noord-Europa voor.
Malariagolven
Klimatologische speelden zeker een belangrijke rol bij het steeds weer terug de kop opsteken van malaria, maar ook andere factoren hebben een belangrijke rol. Dat er in 1727 – 1728 sprake was van een malaria-epidemie vinden we terug in ‘DE VRESELIJKSTE ALLER HARPIJEN’ van Willibrord Rutten. Dit proefschrift voor het behalen van de graad van doctor gaat in eerste instantie over de pest in Nederland. Op pagina 75 wordt duidelijk melding gemaakt van de toen heersende malaria-epidemie, en dit als uitzondering op de heersende oorzaak van oversterfte, met name de pest. Het is verleidelijk om in de 17de en 18de eeuw bij het lezen van termen zoals ‘kwijnende ziekte’ aan de pest te denken, maar het is evenzeer belangrijk om aan uitzonderingen aandacht te schenken.
Epidemieën in Appingedam
Behalve in 1727-1728 kende Appingedam nog andere epidemieën door de eeuwen heen. Zo was er in 1927 sprake van een malariaepidemie. Zowel Delfzijl als Appingedam vormden toen de centra van deze uitbraak. Herman H. T. Bekenkamp was toen huisarts in de regio. Hij vermoedde dat zowel polderwerkers als in Appingedam gelegerde soldaten de ziekte verspreidden. Dit in combinatie met de in die tijd slechtwerkende afwatering.
Bron
Lees ook
Sporen van ziekte ‘malaria’ teruggevonden in doopregisters
