Ontrafel de waarheid in een familieverhaal

Ontrafel de waarheid in een familieverhaal

We hebben allemaal wel een verhaal in de familie waarvan je handen jeuken om de waarheid te achterhalen. Vaak is het al lang geleden gebeurd, en zijn zowel de betrokkenen als getuigen al overleden. Je kunt jezelf helaas niet in een tijdmachine zetten, dus hoe kan je dit het beste aanpakken? Hier enkele tips.

De waarde van mondelinge familieverhalen bij stamboomonderzoek

Allereerst wil ik benadrukken dat familieverhalen die mondeling generatie op generatie worden doorgegeven, een enorme waarde hebben bij stamboomonderzoek. Zo’n verhaal uit het verleden kan al voor iemand voldoende zijn om zijn stamboomonderzoek te gaan uitzoeken (waarbij de verslaving dan begint).

Daarbij geven familieverhalen niet alleen kleur aan de kale feiten uit de archieven, ze kunnen ook belangrijke aanwijzingen bieden voor verder onderzoek. Maar hoe ga je om met deze verhalen en hoe betrouwbaar zijn ze?

Begin met systematisch vastleggen

De eerste stap is om ieder verhaal dat je hoort direct vast te leggen met zoveel mogelijk details. Noteer het verhaal, wie het vertelde, wanneer, en vooral van wie zij of hij het verhaal heeft gehoord. Deze context is cruciaal voor latere verificatie. Maak bij voorkeur (met toestemming) geluidsopnames van de gesprekken, zodat je later details kunt terugluisteren.

Probeer zoveel mogelijk familieleden en verwanten te interviewen die bekend zijn met het verhaal, zodat je zoveel mogelijk ‘details’ te horen krijgt. Je weet nooit wie je het beste aanknopingspunt aanreikt.

Controleer de tijdlijn

Familieverhalen bevatten meestal tijdsindicaties die je kunt controleren. Was oma echt al geboren toen die gebeurtenis plaatsvond? Was overgrootvader inderdaad al volwassen toen het gebeurde? Kloppen de genoemde jaartallen met historische gebeurtenissen? Maak een tijdlijn en controleer of alle elementen logisch samenvallen.

Zoek naar de kern van het familieverhaal

Verhalen kunnen door de tijd heen vervormd zijn, maar bevatten meestal een kern van waarheid. Een verhaal over een voorouder die ‘burgemeester was’ blijkt misschien bij nader onderzoek over een wethouder of gemeenteraadslid te gaan. De kern – bestuurlijke betrokkenheid – klopt dan wel.

Vergelijk verschillende versies

Als voorbeeld is er in mijn familie het verhaal dat de Morison-tak uit Schotland komt. Dit zou goed kunnen (helaas heb ik daar nog geen hard bewijs van), maar het kan ook zijn dat ze uit Engeland komen. Het geeft in ieder geval een goede geografische indicatie en nagenoeg een uitsluiting dat ze uit Frankrijk komen.

Vraag meerdere familieleden naar hetzelfde verhaal. Verschillen in details kunnen aanwijzingen geven over wat er werkelijk is gebeurd. Let vooral op elementen die in alle versies terugkomen, want die hebben de grootste kans om waar te zijn. Hou rekening met (logisch) geheugenverlies.

Plaats verhalen in historische context

Controleer of verhalen passen binnen de historische context. Een verhaal over een voorouder die in 1850 ‘met de trein reisde’ kan alleen kloppen als er toen al een spoorlijn was in dat gebied. Historische bronnen kunnen helpen om verhalen te verifiëren of ontkrachten.

Wees alert op verfraaiing en eigen inkleuring

Families hebben de neiging om verhalen mooier te maken. Een bescheiden boerderij wordt soms een ‘landgoed’, en een eenvoudige ambachtsman een ‘belangrijke zakenman’. Of andersom: een familielid die niet zo geliefd was, kan bij mondelinge overdracht op allerlei vlakken gedegradeerd worden.

Waardevolle aanwijzingen

Ook als een verhaal niet helemaal klopt, kan het waardevolle aanwijzingen bevatten voor verder onderzoek. Een verhaal over een voorouder die ‘uit Rusland kwam’ kan leiden naar documenten die kunnen aanduiden dat hij uit Polen kwam. Hou m.b.t. herkomst de historische geografie goed in de gaten.

Aan bewijs valt niet te tornen

Als je bewijzen kunt vinden dat iets wel of juist niet is gebeurd, dan is het zoals het is. Dit kan een teleurstelling zijn, of misschien juist een opluchting. Als je bewijs vindt dat een familieverhaal niet helemaal klopt, bespreek dit dan met geduld en respect met degene die jou een andere versie hebben verteld. De feitelijke waarheid kan voor iemand namelijk als een behoorlijk shock worden ervaren.

Heb respect

Accepteer dat verschillende familieleden gebeurtenissen anders kunnen interpreteren. Iemand kan een bepaalde situatie op een hele ander manier beleefd hebben, zonder dat de waarheid wordt aangetast.

Hoe ga je te werk?

Veel succes met je zoektocht naar de waarheid van het familieverhaal!

Bronnen voor onderzoek

Ontrafel de waarheid in een familieverhaal