Voor 1811 was er nog geen bevolkingsregister, maar via volkstellingen konden de bestuurders toch inzage krijgen in de hoeveel en samenstelling van de bevolking.
Volkstellingen werden er al eeuwenlang gehouden. Niet alleen om te berekenen hoeveel belasting de schatkist binnen kon komen, en te weten wat de samenstelling van het volk was.
Vooral in oorlogstijd wilde ze weten hoeveel mannen er beschikbaar waren voor het leger.
Ze werden uitgevoerd in
- Leiden in 1574 en 1581
- Friesland werd geteld in 1689, 1714, 1744 en 1748/49
- Holland in 1747
- Overijssel telde in 1748.
Landelijke volkstelling
De eerste landelijke volkstelling (ook census genoemd) waren in 1795/96 en in 1807/08. Maar in 1830 was de eerste officiële landelijke., waarna er ieder decennia een telling kwam.
De gegevens
Weliswaar werden in de eerste eeuwen minimale gegevens bijgehouden, maar naar gelang de tijd werden die steeds uitgebreider. Er kwam steeds meer behoefte om inzicht te krijgen in de bevolking.
‘“De betrouwbaarste maatstaf voor de beschaving bij een volk en een mens is, hoe zij de dieren beschouwen en behandelen.”
De inhoud van de volkstelling:
- Bepaald gebied, regio, dorp. stad, land
- leeftijd, geboortejaar
- geslacht, burgerlijke staat, godsdienst, onderwijs, beroep(en)
- gezinssamenstelling, woningtelling (vanaf 1899)
Protesten i.v.m. privacy
Ondanks dat begin 19e eeuw het landelijke bevolkingsregister kwam, gingen de volkstellingen door. Dit deden ze vooral om iedere decennia de bevolkingsregisters te checken en aan te passen.
Maar er ontstond veel protest tijdens de telling in 1971. Men noteerde namelijk veel meer persoonlijke gegevens dan gebruikelijk. Want waarom vroeg men naar de auto’s van de inwoners waar zich die ‘s nachts bevonden?
Gelukkig kwam er een beweging op gang die een toekomstige inbreuk op de privacy heeft tegenhouden. Uiteindelijk bleek deze telling ook de laatste, want in 1991 werd het afgeschaft.
Tegenwoordig houdt het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) alle statistieken bij.
Volkstellingen in België
In België begon men met tellen in 1846, wat iedere tien jaar werd herhaald. De telling van 1940 verviel door de Tweede Wereldoorlog, en de laatste was in 1991.
Conclusie
Volkstellingen zijn absoluut een fantastische bron bij stamboomonderzoek. Online is er nog niet zoveel te vinden, maar dat is een kwestie van tijd.
Open Archieven – Volkstellingen (doorzoekbaar) FamilySearch – Volkstellingen NL Volkstellingen site Volkstelling Amsterdam FamilySearch – Volkstellingen België FamilySearch – Volkstellingen Duitsland België Brabant
Deel: 1628, Periode: 1744, Oudkerk, inventarisnummer 1628, 1744, Omschrijving van families in Friesland; Oostergo, aktenummer 100
Genealogie software | Maak je index openbaar | Maak kinderen enthousiast | Gebruik de Deep Nostalgia ™
