Boek “En toen brak de pleuris uit”

Boek “En toen brak de pleuris uit”

Overleven in volle huizen, vochtige kelders en vuile straten in Amsterdam (1850-1930)

Het boek “En toen brak de pleuris uit”, geschreven door universitair docent Mayra Murkens en onderzoeker Owen Lammertink, neemt je mee op een fascinerende reis door het Amsterdam van 1850 tot 1930. Deze periode markeert een cruciale overgang in de stad, waarin de gezondheid en levensverwachting van de bevolking drastisch verbeterden.

Van een stad geteisterd door hoge sterftecijfers en infectieziektes, transformeerde Amsterdam naar een plek waar mensen ouder werden en stierven aan “moderne” aandoeningen zoals kanker en hart- en vaatziekten – een fenomeen dat bekend staat als de epidemiologische transitie.

Het Doodsoorzakenregister

De drijvende kracht achter dit boek is de herontdekking van een unieke bron: het Amsterdamse Doodsoorzakenregister. Owen Lammertink stuitte tijdens zijn studententijd op deze registers in het Stadsarchief, een vondst die niemand voor mogelijk hield. Deze gedetailleerde documenten, die de doodsoorzaken van Amsterdammers vastlegden, vormden de basis voor het promotieonderzoek van zowel Lammertink als Murkens. Hun gezamenlijke passie voor dit onderwerp leidde tot een samenwerking en uiteindelijk tot dit publieksboek.

Een humoristische titel met serieuze ondertoon

De titel “En toen brak de pleuris uit” is een knipoog naar de volksmond, maar verwijst ook naar een ernstige ziekte uit die tijd: pleuritis, een ontsteking van het borstvlies. Het boek belicht de schrijnende realiteit van de negentiende-eeuwse stad, waar infectieziektes zoals cholera, tuberculose, pokken en mazelen massaal slachtoffers maakten. De slechte hygiëne, overbevolking en gebrekkige stedelijke voorzieningen, zoals een ongescheiden water- en rioleringssysteem, creëerden een vruchtbare voedingsbodem voor deze ziektes.

De dood maakt geen onderscheid

Het boek toont aan dat ziektes zoals cholera niet alleen de kwetsbare groepen troffen, maar ook mensen in de bloei van hun leven. Zelfs in rijkere buurten zoals de grachtengordel was de zuigelingensterfte hoog, vaak als gevolg van besmette flesvoeding. Een opvallend voorbeeld is de verspreiding van tyfeuze koorts via een melkslijter aan het Singel, wat bewijst dat sociale status geen garantie was voor bescherming tegen ziekte. Ook de Spaanse griep van 1918, die de maatschappij ontwrichtte en geen onderscheid maakte tussen arm en rijk, komt uitgebreid aan bod.

De opkomst van hygiëne en weerstand

Gelukkig bracht de periode ook hoop. Hygiënisten speelden een cruciale rol in het in kaart brengen van doodsoorzaken en het implementeren van verbeteringen. De aanleg van de eerste waterleiding met schoon drinkwater in 1853 en de toename van hygiënisch besef droegen bij aan een daling van infectieziektes. Vanaf 1870 verbeterden ook de leefomstandigheden, waardoor mensen beter gevoed waren en meer weerstand ontwikkelden.

Het boek “En toen brak de pleuris uit” is meer dan een historisch overzicht; het vertelt het verhaal van gewone stadsbewoners zoals dienstbodes, diamantslijpers en pleegzusters, en hun strijd tegen ziekte en armoede. Het boek biedt een unieke inkijk in de medische en sociale geschiedenis van Amsterdam en de veerkracht van haar inwoners.

Boek “En toen brak de pleuris uit”