Armoede en onze voorouders

Iedereen die met stamboomonderzoek bezig is, zal tot de conclusie komen dat armoede en onze voorouders helaas hand in hand gingen. Het leven bestond voornamelijk uit overleven – in de breedste zin van het woord.

De welvaart die wij deze dagen kennen was in de tijd van onze voorouders niet gewoon. Voor de 17e eeuw was iedere burger al op zichzelf aangewezen. Geen werk, geen geld. Maar de verarming in ons land begon pas rond 1780 flink toe te nemen.

De voornaamste oorzaken waren:

slecht bestuur van het land
het achteruitgang van de handel met andere landen
het verliezen van de Engelse Oorlog (1780-1784)
Epidemieen en rampen

Dit alles resulteerde in een grote werkeloosheid onder de bevolking. Circa 50% van de stadsgezinnen hadden geen vast inkomen en moesten dagelijks hun hoofd boven water houden.

De armenvoorziening – voor zover die al bestond – schoot tekort. De ontevredenheid onder het volk was groot. Het land kwam steeds meer in de greep van moedeloosheid en verval.

‘Armoede is de vader van revolutie en misdaad.’
– Aristoteles

De Fransen en de Belgen

De Franse bezetting vanaf 1795 deed daar nog een schepje bovenop. Na 1815 bleef de economie in het slop door herstelbetalingen en oorslogslasten aan Engeland.

Daarna kreeg het volk ook nog te maken met de Belgische Opstand (1830-1839). Deze bracht extra ellende omdat er een leger van honderduizenden mannen op de been gehouden moest worden.

Dit veroorzaakte dat veel gezinnen zonder kostwinner toch moesten rondkomen, en veel onwettige kinderen werden geboren. Het aantal kraamvrouwbekentenissen is in die periode flink toegenomen.

Nederland was failliet

Nederland was in 1840 failliet. Tot overmaat van ramp kwam daarna ook nog de aardappelziekte. De situatie was zo slecht dat de bevolking verzwakte, waardoor infectieziekten de kop opstaken, mede te danken aan de hitte in de zomers. Met massale sterftes, vondelingen en stagnering van de bevolkingsgroei als gevolg.

Rond 1800 kwam een enorme stagnatie in de handel en scheepvaart. In 1806 hadden van de 3000 zeilenmakers nog maar 387 man werk. Een werkeloosheidsstijging van bijna 90%. Om aan de belasting te ontkomen, lieten woningbezitters hun huizen afbreken. Dienstbodes werden ontslagen door bezuinigingen. De groep bedelaars nam schrikbarend toe, met in Leiden maar liefst 1 op de 4.

Via het project ‘Amsterdamse Doodsoorzaken 1842-1940’ krijg je inzage in de redenen van overlijden van Amsterdammers.

Armoede in de stad en platteland

Wat mij bij mijn voorouders opvalt, is dat de mensen die in de stad woonden (met name in Amsterdam) veel jonger stierven, én dat zij veel meer kinderen kregen die jong overlijden. Ze hadden te lijden onder epidemieen die complete straten wegvaagde. Dit alles heeft zelfs invloed gehad op hun lichaamslengtes.

De families op het platteland, de boeren, konden zichzelf goed bedruipen. Zij hadden stabiele en voor die tijd gezonde voorzieningen. Ze konden zich bedruipen met hun landbouw en hadden in ieder geval beschikking over vers water! Zij werden vaak veel ouder dan de stadsmensen.

Je kunt deze armoede nog goed zien op oude videobeelden van o.a. Amsterdam.

Ommerschans en Veenhuizen

Mensen die het echt niet redden, konden een nieuwe leven beginnen in de armenkolonieen van de Maatschappij van de Weldadigheid, in de Ommerschans en Veenhuizen. Je kunt hier familie zoeken in hun database.

Veel beroemde tijdgenoten hadden ook te maken met armoede, maar toch kregen zij vanuit de elite al snel bepaalde privileges. Maar arm of niet, bepaalde procedures zoals aangiftes en huwelijksaktes waren voor iedereen gelijk. Alhoewel de rijke mensen een notariele akte lieten opmaken voor de verdeling van hun bezittingen.

En dan hebben we ook nog die familieleden die trouwden met welgestelden. Kwam niet erg vaak voor, want de rijken wilden zich niet mengen met de armen. Maar soms won de liefde. Zo’n rijke familie was dan aangetrouwd, en kon je fluiten naar een erfenis.

Hoe is het goed gekomen?

Pas vanaf 1900 begon de overheid in te zien dat de bevolking meer baat zou hebben met een schonere woonomgeving en gezonder volk. Niet als laatste wat ze daar dan weer over konden verdienen.

Sloppenwijken en krotten werden afgebroken, nieuwbouw werd uit de grond gestampt, riolering, watervoorzieningen en wegen werden aangelegd. Op deze wijze kon de bevolking gezonder wonen en leven (en uiteindelijk meer belasting betalen).

Wat mij opvalt bij handtekeningen onder aktes; mensen die in armoede leefden hadden een moeilijker leesbaar handschrift dan diegene die een beroep hadden waarbij ze moesten lezen en schrijven.

In de TV-series ‘Verborgen Verleden’ en het Britse ‘Who Do You Think You Are’ komt armoede ook ruimschoots aan bod om aan te geven hoe zwaar onze voorouders het vaak hebben gehad.

ik vind het fascinerend hoe huidige generaties kunnen ‘blijven hangen’ in armoede, vastgeroest blijven op een plek of juist niet, of een verkeerde levensstijl. Volgens mij heeft dit sterk te maken met cellulaire herinneringen.

1926, mijn vader Wilhelm Lippens, 4 jaar oud, onderste rij, 2e van rechts (Wilhelminastraat 26, Amsterdam, zie Google Maps)
Ik heb het vermoeden dat het jongetje vlak boven hem zijn 2 jaar oudere broer Rinus is.
(klik om de foto te vergroten)