Familienamen in de Franse Béarn, de nachtmerrie van een genealoog?
In sommige delen van Frankrijk is het behoorlijk ingewikkeld om je stamboom samen te stellen.
Dit komt niet doordat er een gebrek is aan bronnen, maar eerder doordat achternamen binnen dezelfde familie vaak veranderden. In dit artikel schrijf ik uit mijn eigen ondervindingen, vermits een groot deel van mijn familie uit de regio Béarn komt.
De voor- en achternamen in Béarn, een historische regio in het zuidwesten van Frankrijk, hebben een rijke en unieke geschiedenis, diepgeworteld in de lokale cultuur en taal. Béarn ligt in de Pyreneeën en is tegenwoordig onderdeel van het departement Pyrénées-Atlantiques, in de regio Nouvelle-Aquitaine. De namen uit Béarn worden beïnvloed door het Baskisch, Gascons en Occitaans, drie belangrijke talen die er gesproken werden of nog steeds worden.
Hieronder volgt meer uitleg over de voor- en achternamen in Béarn, maar kunnen ook van toepassing zijn in andere landen/regio’s:
Wisselende spelling
- Spellingvariaties: In Béarn, zoals ook elders in Frankrijk, werden achternamen niet altijd op dezelfde manier geschreven, vooral vóór de 19e eeuw. Dezelfde naam kon op verschillende manieren worden genoteerd, afhankelijk van de schrijver. Dit kwam vaak door regionale dialecten en de mate waarin ambtenaren de lokale talen zoals Gascons of Baskisch beheersten.
- Voorbeeld: De naam Peyrou kon ook voorkomen als Peyros, Perou of zelfs Perrot, afhankelijk van plaats en tijdperk.
- Regionale invloeden: De mix van Baskische, Gascons en Franse invloeden zorgde ervoor dat een naam in meerdere vormen kon verschijnen. Een Baskische naam als Etcheverry (betekent ‘huis’) kon bijvoorbeeld in Franse documenten verfranst worden naar Echeverri of Etchevérie, afhankelijk van de notaris of ambtenaar.
Variaties in naamgeving
- Veranderingen in volgorde en samenstelling: Soms werden achternamen omgedraaid of in een andere volgorde geplaatst. Zoals eerder genoemd, konden kinderen soms de achternaam van hun moeder aannemen, wat voor verwarring kon zorgen als dit niet consequent werd toegepast in de familiegeschiedenis.
- Adelijk of niet: Het ‘de’ dat bij de naam staat, hoort niet in de familienaam te worden opgenomen! Dit is een fout die vaak door beginners wordt gemaakt (zoals ook bij mij het geval was), die soms denken dat ze adellijke afkomst hebben ontdekt!
- Achternaaminitialen zorgen voor problemen: Dit is misschien wel de meest complexe uitdaging om op te lossen. Baskische namen winnen op dit vlak de race, met hun overvloedige gebruik van de letters X, K en H, of het veelvuldige gebruik van een D voor de klinker aan het begin van de familienaam.- Zo zeg je niet ‘Marceline de Labourdette’ of ‘Marie de Sibade’ of ‘Nicolas de Cabanius’, maar ‘Marceline Labourdette’, ‘Marie Sibade’, ‘Nicolas Cabanius’.”
Patroniemen
- Patroniemen (vadersnamen): In bepaalde periodes werden kinderen geïdentificeerd met een patroniem (afgeleid van de voornaam van hun vader). Dit bemoeilijkt het onderscheiden van verschillende generaties met dezelfde achternaam, vooral in gemeenschappen waar veel dezelfde voornamen werden gebruikt.
- Voorbeeld: Jean Peyrou kon betekenen “Jean, zoon van Peyrou”, maar zonder verdere informatie is het moeilijk vast te stellen over welke familie Peyrou het gaat.
Boerderijnamen
- Boerderijnamen (toponiemen): In veel landelijke gebieden van Béarn werden families vaak geïdentificeerd met de naam van hun boerderij of landgoed, wat hun achternaam werd. Als de familie echter verhuisde, veranderde hun naam vaak in die van hun nieuwe woonplaats. Dit zorgt voor verwarring, vooral wanneer meerdere families dezelfde boerderijnaam gebruikten.
- Voorbeeld: Als een familie op een boerderij genaamd Laborde woonde, kon hun naam veranderen in Laborde. Wanneer ze naar een andere boerderij genaamd Lacaze verhuisden, werd hun naam Lacaze.
- Voorbeeld: Mijn voormoeder werd geboren on de naam Claude Lachappe in 1786. Het huis waarin zo woonde noemde Joan CASTAING. Later ging zo verder in het leven onder naam Jeanne Castaing.
Onwettige geboorten en erkenning
- Verandering van naam na erkenning: Als een buitenechtelijk kind door de vader werd erkend, kon zijn of haar achternaam veranderen van die van de moeder naar die van de vader. Dit proces werd echter niet altijd consistent geregistreerd, wat het moeilijk maakt om familiebanden te traceren.
- Voorbeeld: Een kind dat bij geboorte Pierre Lafitte heette (de naam van de moeder), kon later de naam Pierre Laborde krijgen als de vader, genaamd Laborde, het kind erkende.
- Adoptie: In sommige gevallen nam een geadopteerd kind de achternaam van de adoptieouders aan. Dit gebeurde vaak bij erfenissen of om eigendom binnen de familie te houden, wat verwarring kan veroorzaken bij het vaststellen van bloedverwantschap.
Verfransing van regionale namen
- Verandering naar Franse standaarden: In de 19e en 20e eeuw, vooral na de Franse Revolutie, werd het Frans de dominante administratieve taal. Namen in het Gascons of Baskisch werden vaak aangepast aan de Franse spelling- en grammaticaregels, wat soms leidde tot subtiele of zelfs drastische veranderingen.
- Voorbeeld: Een naam als Labarrère (Gascons voor ‘bij de poort’) werd verfranst naar La Barrière. Hoewel de betekenis hetzelfde bleef, veranderde de vorm, wat het moeilijker maakte om de oorspronkelijke naam te identificeren.
Veel voorkomende voornamen
- Beperkte variatie in voornamen: In veel dorpen in Béarn werden dezelfde voornamen keer op keer gebruikt, wat het moeilijk maakt om individuen van elkaar te onderscheiden. Namen zoals Jean, Pierre, Marie en Anne kwamen veel voor, waardoor verschillende familieleden binnen één generatie dezelfde voornaam konden hebben.
- Voorbeeld: In een familie konden zowel vader als zoon Jean Peyrou heten, waardoor genealogen vaak op geboortedata of andere aanwijzingen moeten vertrouwen om ze uit elkaar te houden.
Gebrek aan uniforme administratieve documenten
- Inconsistentie in historische documenten: Voor de Franse Revolutie bestond er geen uniform systeem voor de burgerlijke stand, waardoor veel genealogische informatie in kerkregisters werd bijgehouden. Deze waren vaak slecht georganiseerd of incompleet, en documenten konden verloren gaan door oorlogen, branden of simpelweg door slijtage.
- Veranderingen door de Franse Revolutie: De Franse Revolutie introduceerde pogingen om de administratie en burgerlijke stand te standaardiseren. Dit creëerde echter een breuk in de manier waarop namen en families werden vastgelegd, wat een uitdaging vormt voor genealogen die de overgang tussen pre- en postrevolutionaire gegevens proberen te overbruggen.
Familietradities en culturele gebruiken
- Overerving van namen: Net als in veel andere Europese regio’s was het gebruikelijk dat een kind de naam van een grootouder of ander familielid kreeg. Dit zorgde ervoor dat binnen een enkele familie verschillende generaties dezelfde voornamen hadden, wat extra verwarring kan veroorzaken zonder gedetailleerde aanvullende informatie.
- Gebruik van bijnamen: In plaats van officiële voor- en achternamen gebruikten dorpsgemeenschappen vaak bijnamen of koosnamen om mensen te onderscheiden. Deze bijnamen werden soms overgeërfd door latere generaties en konden zelfs deel gaan uitmaken van de officiële achternaam.
Combinaties van naamoverdracht
Er zijn 26 combinaties van naamoverdracht geïdentificeerd door onderzoekers, wat een duidelijk beeld geeft van hoe complex dit proces kon zijn.
- Neemt de achternaam van de vader
- Neemt de achternaam van de moeder, ondanks de aanwezigheid van de vader
- Neemt beide achternamen (vader en moeder)
- Neemt de achternaam van de moeder (omdat het een buitenechtelijk kind is)
- Neemt de achternaam van de niet-biologische vader
- Verwisselt de volgorde van de achternaam/bijnaam van de vader
- Verliest een van de achternamen van de vader
- Verliest een van de achternamen van de moeder (buitenechtelijk kind)
- Neemt de bijnaam van de vader
- Neemt de bijnaam van de vader en de achternaam van de moeder
- Neemt de naam van de vader en een onbepaalde achternaam (of het omgekeerde)
- Neemt de naam van de moeder en een onbepaalde achternaam (of het omgekeerde)
- Neemt de bijnaam van de vader en een van de achternamen van de moeder
- Neemt de achternaam van de vader met een andere spelling
- Neemt de achternaam van de vader en de bijnaam van de moeder
- Neemt een andere achternaam dan die van de vader en de moeder
- Verwisselt de volgorde van de achternaam/bijnaam van de moeder
- Neemt de achternaam van een niet-biologische vader en de achternaam van de moeder
- Neemt de achternaam van de moeder (buitenechtelijk kind)
- Neemt de achternaam van de moeder met een andere spelling
- Neemt de achternaam van de vader en een van de namen van de moeder
- Neemt een van de namen van de vader en de achternaam van de moeder
- Neemt een van de namen van de vader en de naam van de moeder
- Neemt een van de namen van de vader en een van de namen van de moeder
- Neemt een van de namen van de vader en een onbepaalde naam
- Neemt de bijnaam van de vader en de achternaam van de moeder
Conclusie
Onderzoek in de Béarn is bijzonder uitdagend voor de genealoog, vooral door de variabele naamgeving, regionale dialecten en veranderingen in administratieve systemen door de eeuwen heen. Succesvol onderzoek vereist vaak creativiteit, doorzettingsvermogen en een grondige kennis van de lokale taal, geschiedenis en cultuur.
Het gebruik van historische bronnen, zoals kerkregisters, notariële akten en kadasterarchieven, is essentieel, al kunnen sommige generaties moeilijk te achterhalen zijn. Samenwerking met lokale historici en archieven kan noodzakelijk zijn om een vollediger beeld van de familiegeschiedenis te krijgen.
Bronnen voor onderzoek
Hulp nodig?
Lukt het niet? Vraag dan hulp aan de Stamboom Helpdesk.
Lees ook
Familienamen in de Franse Béarn, de nachtmerrie van een genealoog?
