Besmette slaafgemaakten werden naar de leprakolonie gezonden

Was je als slaafgemaakte besmet, dan werd je naar de leprakolonie ‘Batavia’ gezonden

Afbeelding boven: Aquarel van de leprozerie Batavia in Suriname met het kerkgebouw annex pastorie en op de achtergrond de directeurswoning. Daarachter zijn nog juist een paar hutten zichtbaar van het leprozendorp. Lepra werd beschouwd als zeer besmettelijk en ongeneeslijk. Zieken werden afgezonderd van de maatschappij. Batavia lag zeer geïsoleerd en was alleen over het water te bereiken. De zieken woonden twee aan twee in armoedige hutten. Missionarissen onder wie de bekende Peerke Donders bekommerden zich om hun lot.

Wellicht ben je het bij het bladeren door of zoeken in de Surinaamse slavenregisters al eens tegengekomen. Een slaafgemaakte die “besmet” was verklaard of naar de leprakolonie ‘Batavia’ (in Suriname) werd gezonden. In de nog bewaard gebleven registers komt deze aantekening zo’n 600 keer voor. Het gaat dan om een besmetting met lepra of met filariasis.

Tijdens het onderzoekscollege Mensen als bezit: slavernij in Nederlands West-Indië van mijn master aan de Radboud Universiteit deed ik onderzoek naar lepra en elefantiasis. In mijn onderzoek stond de vraag centraal of er sprake was van sociale ongelijkheid in de kans om met lepra of filariasis besmet te raken onder de Surinaamse slaafgemaakten tussen 1830 en 1863. Dat bleek ook het geval te zijn.

Wat hield het in om besmet te zijn?

Belangrijk is dat het hier om twee infectieziekten gaat, namelijk lepra en filariasis. Lepra spreekt voor de meeste mensen tot de verbeelding, maar voor mensen buiten Suriname is filariasis, ook wel elefantiasis genoemd, minder bekend. Filariasis is een infectieziekte die ontstaat wanneer iemand met een met draadwormen besmette mug wordt gestoken. Na infectie treedt ophoping van lymfevocht op, waardoor zwellingen ontstaan aan met name de benen en armen, vandaar “elefantiasis” genoemd.

Hoewel Suriname al vaker met meerdere infectieziekten te kampen had gehad, werd begin jaren 1830 door de koloniale overheid beleid ontwikkeld dat speciaal op lepra en filariasis was gericht. Deze twee infectieziekten maakten namelijk de meeste slachtoffers. Voor de slaveneigenaren betekende elke besmette slaafgemaakte een verlies aan arbeidskracht, zij zagen dit puur economisch.

En waarom werd je naar de leprakolonie ‘Batavia’ gezonden?

Eigenaren van slaafgemaakten werden op grond van deze nieuwe wetgeving verplicht om (vermoedelijke) besmettingsgevallen bij de baljuw en commissaris van de politie aan te geven, waarop ook een boete stond als dat niet werd gedaan. De tot slaaf gemaakte moest dan voor een keuringscommissie in ‘s Lands Hospitaal verschijnen en werd door vier artsen afzonderlijk onderzocht. Was je besmet, dan werd je als slaafgemaakte naar de leprakolonie (“leprozenkolonie”) ‘Batavia’ gezonden, om zo verspreiding van de ziekten in te dammen.

Liep elke slaafgemaakte evenveel risico om besmet te raken?

Hoewel slaafgemaakten vaak al niet als mensen, maar als goederen werden gezien, was voor veel slaafgemaakten een besmetting met lepra of filariasis nog een extra pijnlijke vernedering. Hun lichaam raakte misvormd of verminkt en bovendien werden ze door veel mensen gemeden, uit angst om niet ook besmet te raken. Er rust(te) een groot stigma op, om met deze ziekten besmet te zijn.

Uit mijn onderzoek komt naar voren dat zeker niet elke slaafgemaakte gelijk was, als het op besmetting met lepra of filariasis aankomt. Mannen hadden een groter risico om met lepra of filariasis besmet te raken, dan vrouwen. Het is echter lastig de oorzaak hiervan te achterhalen. In tegenstelling tot (burgerlijk) Nederland was het onderscheid tussen mannen- en vrouwenarbeid onder Surinaamse slaafgemaakten waarschijnlijk minder groot, waardoor de weerstand van deze mannen en vrouwen mogelijk niet zo veel verschilde.

Daarnaast maakte het ook uit waar je als slaafgemaakte woonachtig of werkzaam was. Opvallend is dat slaafgemaakten die werkzaam waren voor een privé-eigenaar een hoger besmettingsrisico kenden, dan zij die op een plantage werkten. Waarschijnlijk waren de meeste slaafgemaakten die voor een privé-eigenaar werkten, werkzaam als huisbediende. Uit de koloniale verslagen blijkt dat veel huisbedienden werkzaam waren in dichtbevolkte districten, waardoor lepra zich mogelijk makkelijker verspreidde. Filariasis is namelijk niet op andere mensen overdraagbaar.

Bronnen voor onderzoek

In deze bronnen kan je zoeken naar de slaafgemaakten in Suriname die geïnfecteerd waren en naar de leprakolonie ‘Batavia’ werden gestuurd.

Meer lezen of zien?

Was je als slaafgemaakte besmet, dan werd je naar de leprakolonie ‘Batavia’ gezonden