Lijst van personen die in Amsterdam zijn geëxecuteerd (1693-1774)
Als je voorouders of familieleden hebt die tussen 1693 en 1774 in Amsterdam hebben gewoond, dan is het interessant om te kijken of ze voorkomen op de lijst van personen die daar door de scherprechters zijn geëxecuteerd.
De officiële naam van het document is: ‘NAAMLYST VAN ALLE PERSOONEN DIE BINNEN AMSTERDAM SEDERD 1693 TOT 1774 INCLUYS DOOR SCHERPREGTERS HANDEN ZYN TER DOOD GEBRAGT.’
Welke gegevens staan er in de lijst?
De lijst bevat 300 personen en is gedigitaliseerd en doorzoekbaar gemaakt (als PDF). Het bevat de volgende gegevens:
- Jaartal (in het originele document staat de volledige data)
- Naam van de veroordeelde, alias (bijnaam), leeftijd, herkomst en eventueel beroep
- Beschrijving van de overtreding
- Beschrijving van de vorm van executie zoals: gehangen, onthoofd, onthalst, levend geradbraakt, begraven, wurging aan de wurgpaal, geblakerd, door burgers doodgeschoten, zelfmoord, gegeseld en gebrandmerkt.
Meedogenloze straffen
Bij het lezen van de lijst krijg je vast huiveringwekkende rillingen over je rug. Want in de 17e en 18e eeuw was er geen sprake van een eerlijke rechtspraak, en waren de straffen hard en meedogenloos. Als iemand van een misdrijf werd verdacht, kon diegene onderworpen worden aan een ‘scherp examen’. In feite was dit een barbaarse lichamelijke marteling bedoeld om een bekentenis af te dwingen.
Alleen als de verdachte schuld bekende, kon de doodstraf worden uitgevoerd. Men geloofde toen namelijk dat het onmogelijk was om te liegen onder zulke intense pijn, waardoor de ‘bekentenis’ als de waarheid werd beschouwd. Na de marteling werd de doodstraf uitgesproken in de Vierschaar. Dit was een openbare ruimte waar burgers konden toekijken, met als doel hen bij het tonen van deze afschrikking te waarschuwen.
‘Alle moordenaars worden gestraft, behalve als ze hun misdaden in vereniging en onder trompetgeschal plegen.‘
Na de terechtstelling werden de lijken naar het galgenveld aan de overkant van het IJ gebracht. Daar werden ze opgehangen of op een rad gebonden, alles met het doel van afschrikking. En dat was niet alleen bedoeld voor de inwoners van de stad, maar ook als boodschap voor immigranten die via het IJ de stad binnenkwamen varen: ‘Gedraag je, want dit gebeurt er met misdadigers!’ Waarbij de definitie van een misdadiger ook iemand was die openbaar dronken was of een appel had gestolen. Of gewoon onschuldig was, maar als schuldige werd aangewezen.
Enkele huiveringwekkende voorbeelden
Enkele voorbeelden uit de lijst:
- 1695 – Jan van Velzen (Jan van Immenes) – 33 jaar – inbraak op het platteland, zwartmaker (lid van struikroversbende die zich onherkenbaar maakte door hun gezicht zwart te maken).
Executie: levend geradbraakt, lichaam op rad gezet. - 1696 – Eva van Briel – 24 jaar – brandstichting.
Executie: half dood gewurgd met een brandende bos stro het gezicht geblakerd en vervolgens geheel dood gewurgd, op het Galgenveld op een rad met een ijzeren pot er boven gezet. - 1699 – Frederik Janzen – 27 – paardendiefstal.
Executie: gehangen, naar de snijkamer. - 1703 – Hidde Grettinga – 47 – vergiftiging en diefstal.
Executie: lichaam op het rad gezet, hoofd afgehouwen en op een pen met daarboven een mes geplaatst. - 1711 – Katrijn van Wijk – 33 – moord op haar kind dat ze in het sekreet (wc) had gestoken.
Executie: gewurgd, lichaam op het Galgenveld op een paal met een stilletje (wc-pot) boven haar hoofd. - 1717 – Gerrit Dirksz. Roos (Mooi Gerritje) – 46 – ronselen.
Executie: aan paal gewurgd, buiten gehangen met bos sleutels boven het hoofd. - 1730 – Peter Martin – 30 – sodomie.
Executie: gewurgd en geblakerd, verzwaard met 100 pond gewicht in het IJ gegooid. - 1743 – Pieter van Rhijn – 22 – beroving door met een duimstok het slachtoffer de keel toe te houden.
Executie: Opgehangen, met duimstok boven het hoofd.
Opvallende executies
Opvallend is de executie in 1742 van de militair Frederik van Vargen uit Stockholm. Hij werd op 85-jarige leeftijd beschuldigt van moord, waarvoor hij werd geradbraakt en daarna zijn hoofd op een staak werd geprikt.
Wat ook opvalt, is dat veel lijken met een symbool van de misdaad werd tentoongesteld. Zoals Katrijn van Wijk met de wc-pot (zie boven, 1711) en Pieter van Rhijn met de duimstok (zie boven, 1743).
De pijnbank werd in 1798 afgeschaft. Dat was een ommekeer in het strafrecht. De laatste executie op de Dam vond plaats op 22 november 1854, nadat lijfstraffen en het ‘scherp examen’ al eerder waren afgeschaft.
Je kunt de lijst van personen die in Amsterdam zijn geëxecuteerd hieronder bekijken, of hier downloaden als PDF.
naamlijst-geexecuteerden-amsterdam-1693-1774
Meer lezen?
Lees ook
Met dank aan Dick Kranen (GEM Magazine)
Lijst van personen die in Amsterdam zijn geëxecuteerd (1693-1774)
