Van bedeling tot besteding, hoe armoede in gradaties komt

Van bedeling tot besteding, hoe armoede in gradaties komt

Armoede is van alle tijden. Zeker de negentiende eeuw, die werd afgetrapt met een autocratisch bestuurd Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, werd gekenmerkt door een groot aantal “paupers”. Om de pijn van deze minder en vaak ook minstbedeelden te verlichten, was de kerk al eeuwenlang actief om deze personen in hun dagelijkse leven bij te staan.

De wereldlijke overheid begon daar vanaf de negentiende eeuw steeds meer een belangrijke rol in te spelen, terwijl de rol van de kerk in de twintigste eeuw juist steeds beperkter werd. Echter, al in de negentiende eeuw waren er gradaties in armoede. Hoe dat zit, leggen we je uit. Ook laten we zien in welke bronnen je meer kan ontdekken over voorouders die het minder goed hadden.

De bedeling

De minst arme “armen” zijn de bedeelden. Mensen die in beginsel wel voor zichzelf konden zorgen, maar toch ondersteuning nodig hadden, konden een beroep doen op de bedeling. Zij hadden bijvoorbeeld moeite om de eindjes aan elkaar te knopen, leden honger of konden bepaalde medische zorg niet betalen. Aanvankelijk was het vooral de kerk die de armen bedeelde, maar rond 1800 nam de wereldlijke overheid daarbij ook steeds meer haar plaats in.

In België ontstonden in 1796 de zogenaamde Burelen van Weldadigheid en Commissies voor de Burgerlijke Godshuizen, die je in elke stad en gemeente kon vinden. In 1925 fuseerden zij tot de Commissies van Openbare Onderstand, dat in 1977 het OCMW werd. De Burelen van Weldadigheid en later de Commissies van Openbare Onderstand waren (mede) verantwoordelijk voor het bedelen van de armen (naast de kerk).

Lees ook

De bedelingsregisters in Utrecht

Ook in Nederland waren in de Franse tijd Burelen van Weldadigheid ontstaan, die hun taken in 1814 overdroegen aan de Colleges van Regenten over de Armen. Deze instelling werd in 1854 als gevolg van de in dat jaar ingevoerde Armenwet het Burgerlijk Armbestuur. De kerk was in de negentiende en de twintigste eeuw vaak de dominante aanbieder van bedelingen. Waar zij een gat liet, sprong het Burgerlijk Armbestuur bij.

De besteding

Je had het pas echt slecht getroffen, als weeskind, gehandicapte of bejaarde zonder iemand die voor je kon zorgen en de (financiële) last daarvoor kon dragen. Omdat niemand voor je kon zorgen, werd je (uit)besteed door de Burelen van Weldadigheid of door het Burgerlijk Armbestuur. Dit hield in, dat je geplaatst werd in een instelling die voor jou kon zorgen, zoals een godshuis, weeshuis of inrichting, en in het ergste geval bij een kostgever.

Als er een geen godshuis, weeshuis of inrichting was, die jou kon opvangen, werd er gezocht naar een kostgever die de zorg voor jou op zich kon nemen. Meerdere kostgevers konden zich aanbieden en dan werd je vervolgens besteed bij de kostgever die de laagste kost vroeg, want dit was voor de gemeente natuurlijk het meest voordelig.

De praktijk van besteding was soms bitterhard. In sommige regio’s werd je openbaar tentoongesteld, waarbij potentiële kostgevers een kostprijs konden bieden voor jouw besteding. Nadat je werd geplaatst, was het ergste leed nog niet altijd geleden. Niet alle kostgevers waren even aardig, sommige personen die waren besteed, werden zelfs uitgebuit door de kostgever.

Bronnen

Verschillende bronnen zijn in Nederland en België bewaard gebleven rondom de bedeling en besteding van armen. Wel moet nadrukkelijk gezegd worden, dat het enorm verschilt van plaats tot plaats wat er aan archiefstukken de tand des tijds heeft doorstaan. Bovendien is soms meer van de bedeling bewaard gebleven, soms juist meer van de besteding.

In België is voor de armenzorg van de negentiende en twintigste eeuw het OCMW-archief veruit het belangrijkste. In de inventarissen van de Burelen van Weldadigheid en Commissies van Openbare Onderstand vind je in de eerste plaats zogenaamde sociale dossiers. Hierin vind je alle financiële, arbeids- en medische ondersteuning die een bepaalde persoon ontving. Daarnaast zijn er ook bestedingsdossiers (ook besteedboeken genaamd).

Lees ook

De sociale dossiers van het OCMW van de minderbedeelden

In Nederland is het archief van de wereldlijke armenzorg vaak te vinden in het archief van het gemeentebestuur of Burgerlijk Armbestuur. Hierin vind je regelmatig registers van bedeelden en registers van bestedelingen. Daarnaast kan je ook dergelijke archiefstukken vinden in de archieven van een parochie of kerkgemeente en van het kerkelijk armbestuur.

Bronnen voor onderzoek

Meer lezen of zien?

Hulp nodig?

Lukt het niet? Vraag dan hulp aan de Yory Stamboom Helpdesk.

Van bedeling tot besteding, hoe armoede in gradaties komt