Genealogie en DNA-onderzoek

Genealogie en DNA-onderzoek

Er is de laatste tijd ook in genealogisch kringen veel aandacht voor genetisch onderzoek. DNA-onderzoek kan soms helpen om onbekende voorouders/vaders op te sporen. Waar een onderzoek vast zit kun je een doorbraak bereiken door verwanten te vinden. En voor het vermaak kun je ook een zogenaamd overzicht krijgen van de herkomst van je genen.

Er zijn drie soorten DNA-onderzoek mogelijk:

Autosomaal DNA

De standaard DNA-test betreft autosomaal onderzoek. Hierbij wordt het DNA onderzocht dat in je chromosomen voorkomt en dat samengesteld is uit delen van het DNA van je vader en van je moeder. Grofweg is je DNA voor de helft van je moeder afkomstig en de helft van je vader. Dat is nooit precies 50% maar zit er wel in de buurt. Welk deel je van welk van je ouders krijgt kan tussen broers en zussen behoorlijk verschillen. Er worden aantallen gegeven van 37,5-60% genetische overeenkomst met je broer of zus.

Aangezien je de helft van je vader en de helft van je moeder hebt, heb je van je grootouders ieder ongeveer een kwart. Dat verdunt iedere generatie. En iedere generatie wordt de marge op dat gemiddelde groter. Tot de 6e generatie heb je van iedere voorouder wel een stukje DNA. Verder terug zijn er steeds meer ‘spookvoorouders’. Voorouders waarvan je geen herkenbaar DNA meer hebt.

Wat heb je er aan?

Met dit onderzoek kun je genetische verwantschap aantonen via gemeenschappelijke voorouders. Heb je gemeenschappelijke betovergrootouders dan heb je ook wat overeenkomstig DNA. Laat je een DNA-test doen en laat je dat vergelijken met anderen in de database van een van de aanbieders dan krijg je bericht of er anderen zijn die genetisch aan je verwant zijn. Hoeveel je verwant bent wordt uitgedrukt in percentage of in centimorgans. Centimorgan is een eenheid om de lengte van overeenkomstige genetische code weer te geven. Aan de hand van vergelijkingstabellen kun je dan een indruk krijgen in welke graad je de verwantschap kunt verwachten.

Weet je niet wie je biologische ouders, vader of grootvader is dan kan dit helpen om verwanten op te sporen. Je kunt dan kijken wie de gemeenschappelijke voorouders zijn van degenen waar je een overeenkomst – een match – mee hebt. Als die niet onder de jou bekende voorouders voorkomen dan zou daar weleens de link kunnen zitten naar je onbekende voorouders.

Het vraagt om enig gepuzzel, maar er zijn al heel wat mensen die op die manier hun biologische vader of grootvader gevonden hebben. Of bij adoptie beide ouders.

Wat heb je er niet aan?

Succes is echter niet gegarandeerd. Je hebt meerdere matches met andere mensen nodig en je moet wel weten wie hun voorouders zijn. Hoe kleiner de overeenkomst hoe meer extra genealogisch onderzoek gedaan moet worden.

De advertenties verleiden je vooral met de belofte dat je te weten komt waar je genen vandaan komen. Dat wordt getoond op een wereldkaart. De uitslag is niet gebaseerd op waar je genen vandaan komen, maar op waar bepaalde overeenkomsten op dit moment veel voorkomen in hun database. Krijg je de uitslag dat je 50% Scandinavisch bent dan wil dat alleen maar zeggen dat je veel overeenkomsten hebt met hedendaagse mensen in Scandinavië. De uitslagen variëren tussen de bedrijven. Hoe betrouwbaar DNA ook is, dit aspect is leuk voor een gezelschapsspel maar qua informatiewaarde komt het in de buurt van astrologie.

Het enige dat je dit algemene globale afstammingsplaatje op kan leveren is als je bijvoorbeeld DNA blijkt te hebben dat van buiten Europa komt. Dat kan wel een aanwijzing kan zijn voor de herkomst van voorouders.

Y-DNA

Het Y-DNA is de genetische code die alleen in het Y-chromosoom voorkomt. Vrouwen hebben geen Y-chromosoom en het wordt alleen overgegeven van vader op zoon. Enkele kleine mutaties daargelaten blijft die eeuwen lang hetzelfde. Je kunt dus verwachten dat iedere man met dezelfde familienaam het zelfde Y-DNA heeft. Tenzij je een veel voorkomende naam hebt als De Jong, De Vries of Jansen. In mijn geval zou iedere man met de naam Keurntjes hetzelfde Y-DNA moeten hebben als ik. Koekoeksjong en ongehuwde moeders daargelaten.

Wat heb je er aan?

Je kunt hiermee aantonen of de mannelijke lijn van afstamming klopt. Of als je je vader niet kent in welke familie je zou kunnen zoeken. Krijg ik matches met mannen met de naam X dan heeft een voorvader van mij waarschijnlijk ook die naam gevoerd.

In de Nederlandsche Leeuw van juni 2023 staan een paar voorbeelden waar genealogen gebruik gemaakt hebben van Y-DNA onderzoek. Een familie Van Oostrum heeft zo kunnen bepalen dat hun oudst bekende voorvader uit een ander dorp kwam waar ook een familie Van Oostrum vandaan komt. En Guido van Benthem heeft – dankzij Maarten Larmusseau – kunnen bevestigen dat hij een gemeenschappelijke voorvader heeft met graaf Willem II van Holland (1227-1256). Er is ooit botmateriaal uit het graf van Willem II (of zijn broer Floris) gehaald waar DNA aan ontrokken is. Dit is vergeleken met het Y-DNA van Guido en nog drie verwante Van Benthems. De afstamming die genealogisch niet 100% bewezen kan worden is nu door genetisch onderzoek bewezen.

Wat heb je er niet aan?

Dit type onderzoek is alleen mogelijk als er sprake is van een puur mannelijke afstamming. Je kunt er een afstamming mee bevestigen maar als er geen overeenkomst is weet je nog niet waar het ‘mis’ gegaan is.

Mitochondriaal onderzoek

Tot slot is er nog het onderzoek naar mitochondriaal DNA dat alleen door vrouwen aan hun kinderen wordt door gegeven. Mitochondrieën komen in nagenoeg alle cellen voor, maar niet in zaadcellen. Omdat hier net als bij het Y-chromosoom al het materiaal van één enkele ouder komt – in dit geval de moeder – verandert ook dit door de eeuwen heen nauwelijks. Alle kinderen van dochters van dochters van mijn overgrootmoeder hebben hetzelfde mitochondriaal DNA.

Wat heb je er aan?

Hiermee kun je mensen opsporen die een gemeenschappelijke voormoeder hebben. Dat kan dus vele eeuwen terug liggen. Aan de hand van kleine verschillen kan er een inschatting gemaakt worden hoe ver terug dat gaat.

Men heeft zo bijvoorbeeld kunnen ontdekken dat een grote migratiestroom in de bronstijd bestond uit mannen die lokale vrouwen tot partner maakten. Daardoor begreep men ook de vondst van massagraven waarin alleen mannen en oude vrouwen gevonden werden.

Wat heb je er niet aan?

Voor genealogisch onderzoek heb je hier minder aan dan het Y-DNA. Iedere generatie in de vrouwelijke stamreeks heeft een andere familienaam. Het vraagt om veel meer genealogisch onderzoek. Het is dus niet geschikt om even snel te kunnen zien in welke familie je een voormoeder kunt vinden.

Algemene kanttekeningen

DNA is persoonlijke informatie dat wat zegt over verwantschap maar ook over eventuele gezondheidsrisico’s. Het onderzoek verloopt via commerciële Amerikaanse bedrijven aan wie je je DNA geeft. De data is interessant voor farmaceutisch onderzoek en wordt gebruikt voor forensisch onderzoek. Je kunt wel zelf aangeven waar het eventueel voor gebruikt mag worden. Stem je in met gebruik voor forensisch onderzoek dan kun je een bijdrage leveren aan het oplossen van misdrijven. Niet iedereen wil dat, in de VS kun je voor moord b.v. nog de doodstraf krijgen.

Kortom: DNA-onderzoek kan helpen bij genealogisch onderzoek. Het maakt uit voor wat je wilt weten welk onderzoek het beste hulpmiddel is. Maar bedenk wel dat DNA hele persoonlijke informatie is. Voor je onderzoek laat doen is het ook goed om stil te staan bij eventuele risico’s voor jou en je verwanten.

Lees ook

Genealogie en DNA-onderzoek