Laat gemeenteverslagen meer context aan je familiegeschiedenis geven
Wellicht heb je al een hele hoop over je familiegeschiedenis weten te vinden, bijvoorbeeld waar ze woonden, welk werk ze deden, of ze in armoede of rijkdom leefden. Daarmee krijg je natuurlijk al een aardig beeld van hoe het leven van je voorouders eruit gezien moet hebben. Wat echter nóg interessanter is, is om je familiegeschiedenis in te kleden met een stukje lokaalhistorische context. Dus met andere woorden wat er zoal in een bepaalde periode in een stad of dorp gebeurde.
Een buitengewoon handige bron die je hiervoor kan gebruiken, zijn de zogeheten gemeenteverslagen, die in België sinds 1836 en in Nederland sinds 1851 werden opgemaakt. Op allerlei beleidsterreinen lichten deze namelijk tipje van de sluier op voor wat betreft zich op die terreinen elk jaar in een bepaalde gemeente voltrok aan gebeurtenissen, ontwikkelingen, beleidskeuzes, vernieuwingen, rampen, ongelukken.
Hoewel sommige gemeenten daar al flink eerder mee begonnen, werd het bij de invoering van de Gemeentewet in België in 1836 en in Nederland in 1851 voor elke gemeente verplicht gesteld om een zogeheten “verslag over den toestand der gemeente(zaken)” op te maken. Deze verplichting gold in Nederland tot 1937, maar verschillende gemeenten zijn nog langer van deze verslagen blijven maken.
Als een jaarverslag
Zo’n “gemeenteverslag”, zoals ze vaak ook wel worden genoemd, moest (over) elk jaar worden opgemaakt. Voor elk beleidsterrein werd in zo’n verslag genoteerd welke gebeurtenissen, keuzes en veranderingen zich hadden voorgedaan. In feite zou je zo’n gemeenteverslag dan ook kunnen zien als een jaarverslag zoals een bedrijf dat opmaakt. Of als een soort dagboek, vergelijkbaar met het parochiememoriaal dat door katholieke parochies werd bijgehouden.
Zoals gezegd bevat een gemeenteverslag gegevens en aantekeningen over allerlei beleidsterreinen. In de eerste plaats werd een en ander genoteerd omtrent de bevolking. Hoeveel mensen werden er dat jaar geboren en zijn er overleden, hoeveel mensen hebben zich in de gemeente gevestigd en zijn er vertrokken? Ook bevatten de verslagen informatie over de gezondheidssituatie in de gemeente. Hoeveel geneesheren en verloskundigen telde de gemeente en hoe heetten deze, welke ziektes heersten het afgelopen jaar in de gemeente en hoeveel slachtoffers maakten die.
Verder kan je ook denken aan de beleidsterreinen van handhaving en criminaliteit en van onderwijs. Zo werd ook in de gemeenteverslagen vermeld hoeveel strafbare feiten er van elk soort er dat jaar waren gepleegd, of er zich bijvoorbeeld rellen of ongeregeldheden hadden voorgedaan. Daarnaast vind je in deze verslagen ook het aantal leerlingen en studenten per schooltype (openbaar en bijzonder onderwijs werden meestal ook duidelijk onderscheiden), welke scholen er zoal in de gemeente waren.
Andere zaken die je ook in een gemeenteverslag vind, zijn gegevens over het armwezen, bijvoorbeeld het aantal van de armenbedeling afhankelijke inwoners, gegevens over de nijverheid, bijvoorbeeld het aantal fabrieken van elk soort en het aantal werknemers in die fabrieken en het aantal stoommachines, maar ook gegevens over het aantal (ingelote) dienstplichtige militairen, informatie over de brandweer en over de landbouw en veeteelt. De verslagen zijn ware parels aan lokaalhistorische informatie.
Zoektips
Sommige archiefinstellingen zijn al proactief bezig geweest om alle gemeenteverslagen die zij bewaren digitaal toegankelijk te maken, andere archiefinstellingen hebben er enkele gedigitaliseerd of zijn nog niet begonnen. De gemeenteverslagen vind je doorgaans zowel in de toegangen op de gemeentebesturen, onder de sectie “Algemeen” en vervolgens iets als “Verslagen“, als in de toegangen op de Nederlandse provinciebesturen, onder de sectie “Gedeputeerde staten“, vervolgens “Taakuitoefening” en daarna “Bestuur“.
Conclusie
Deze gemeenteverslagen, in België soms ook “stadsverslagen” genoemd, zijn ware parels aan informatie. Neem sowieso eens een kijkje in deze bron, maar gebruik ze ook zeker om je familiegeschiedenis mee aan te kleden of van meer context of informatie te voorzien.
Bronnen voor onderzoek naar gemeenteverslagen
Hulp nodig?
Lukt het niet? Vraag dan hulp aan de Stamboom Helpdesk.
Meer lezen of zien?
- Gemeenteverslagen Nijmegen, online beschikbaar, Regionaal Archief Nijmegen
- Gemeentelijke jaarverslagen, online beschikbaar, West-Brabants Archief
- Gemeenteverslagen vroegere gemeente Sneek – periode 1851-1931 digitaal raadplegen, Cultuur Historisch Centrum De Tijd
Lees ook
Laat gemeenteverslagen meer context aan je familiegeschiedenis geven
