Nederlandse oorlogsarchieven worden online doorzoekbaar, willen we dat wel?

Nederlandse oorlogsarchieven worden per 1 januari 2025 online doorzoekbaar, willen we dat wel?

In de TV serie ‘Dit is de kwestie’ van de NPO (S.3 Afl.11), zijn in er 2 afleveringen besteed aan het feit dat per 1 januari 2025 het grootste oorlogsarchief van Nederland openbaar en online doorzoekbaar wordt gemaakt.

Want het CABR, Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, maakt 80 jaar na de bevrijding, haar stukken openbaar. Dit archief bevat o.a. foto’s, proces-verbalen, getuigenverklaringen van 400.000 Nederlands die na de oorlog werden verdacht van collaboratie met de Nazi’s.

Een beladen archief online zetten, is dat wel verstandig?

Maar is dit wel wenselijk? Wat voor consequenties kan dit hebben voor b.v. nabestaanden van mensen die fout waren in de oorlog? Waarom worden deze oorlogsarchieven überhaupt vrijgegeven? Wat weegt zwaarder: het recht om te weten, of het recht om te vergeten?

Het is mogelijk om het archief al in te zien, dan fysiek en onder strikte voorwaarden. Maar als dit op 1 januari 2025 voor iedereen openbaar wordt, kan iedereen vanuit huis online uitzoeken of iemand een voorouder of familielid heeft die fout was in de oorlog.

Aan de andere kant zijn er ook families waarbij juist géén verhalen worden verteld. Ondanks dat er vermoedens of zelfs fysieke bewijsstukken zijn, dat een voorouder of het hele gezin aan de kant van de Duitsers stond. In die gevallen is er juist behoefte aan openbaring.

Spullen op zolder vinden

Als een verhaal juist wordt verzwegen, maar (klein)kinderen vinden belastende spullen van hun (groot)ouders op zolder, zoals het boek ‘Mein Kampf’, of foto’s met Duitse officieren of bij een hakenkruis, lidmaatschapskaarten van de NSB, of kleding en helmen met het SS-teken erop, wat doet dat met je?

De ontdekking dat hun eigen familie samenwerkten met de Nazi’s, blijkt voor hen een zware last die niet alleen gepaard gaat met schaamte en verwarring, maar ook omringd is met veel vraagtekens. Ze zijn opgegroeid met een zwijgcultuur, want praten over de Tweede Wereldoorlog was taboe in de familie.

Lotgenotengroep nakomelingen van ‘foute’ Nederlands

Enkele keren per jaar komen de nakomelingen van de lotgenotengroep van ‘foute’ Nederlands bij elkaar. Ze kunnen hun eigen verhaal zonder oordeel van anderen kwijt, aangezien iedereen dezelfde last draagt.

De kans is groot dat het aantal leden van deze groep vanaf 2025 flink zal stijgen omdat op 1 januari 2025 dit oorlogsarchief openbaar wordt. Hierdoor zullen veel mensen of zelf op zoek gaan, of door een ander geconfronteerd kunnen worden met het foute verleden van hun voorouders.

Een groot deel van die nakomelingen is hierdoor juist gemotiveerder om dieper te gaan zoeken. En dan niet alleen om anderen voor te zijn, maar vooral om de echte en gehele waarheid te ontdekken. Want het kan namelijk ook zo zijn dat er destijds foute aannames zijn gedaan waardoor er onterechte foute familieverhalen zijn ontstaan.

Omgaan met ‘foute familieverleden’

Veel nakomelingen hebben zorgen over hun ‘foute familieverleden’. Het kan namelijk ‘geframed’ worden waar heftige discussies uit kunnen voortkomen. Enkele vinden dat de openbaarmaking van deze oorlogsarchieven destraseuze gevolgen kan hebben, vooral in dorpen en kleine gemeenschappen.

Want niet iedereen wil het weten. Als andere mensen belastende informatie vinden over hun voorouders, kan dit hun leven behoorlijk negatief beïnvloeden. Denk aan nare reacties, vooroordelen, discussies binnen de familie en angst voor dreigingen. Want zal er dan sprake zijn van enige nuance of een ‘grijs gebied’, of blijft het zwart-wit?

Ook slachtoffers willen meer weten

Aan de andere kant zijn er ook de nakomelingen van de oorlogsslachtoffers die juist hunkeren naar meer informatie. Kinderen die willen weten door wie hun ouders zijn verraden. Niet om er iets te mee gaan doen, maar om te weten wie er verantwoordelijk is geweest voor het verraad en deportatie.

Maatschappelijk belang

Volgens het Nationaal Archief dient een archief een ‘maatschappelijk belang’, namelijk het recht van informatie aan iedere burger. Zij vinden dat het collectieve belang zwaarder weegt dan het individuele belang. Juist door deze openbaarmaking zal er een realistischer beeld van de Tweede Wereldoorlog komen.

Dat samen met de hoop dat door het juist openbaar maken van deze feiten, er nuances kunnen worden gemaakt en spookverhalen kunnen worden ontkracht. Want niemand is verantwoordelijk voor de keuzes die voorouders hebben gemaakt.

Update januari 2025

Er is flink wat chaos rondom het openbaar maken van dit archief. Want hierbij zijn niet alleen de namen van veroordeelden gepubliceerd, maar ook die van mensen die nooit schuldig zijn bevonden. Dit heeft geleid tot misverstanden en vermoedens van wangedrag, omdat de inhoud van de bijbehorende dossiers niet toegankelijk is of slechts onder zeer moeilijke voorwaarden kan worden ingezien. De aanpak wordt als beschamend en onzorgvuldig bestempeld, omdat er geen onderscheid is gemaakt tussen veroordeelden en onschuldigen. Dit heeft onterecht schade toegebracht aan de reputatie van betrokkenen. De situatie wordt gezien als een voorbeeld van hoe grote projecten in Nederland vaak chaotisch worden uitgevoerd, waarbij instanties elkaar tegenwerken. Er wordt gepleit voor een zorgvuldiger aanpak, waarbij alleen de namen van veroordeelden openbaar worden gemaakt en de overige dossiers enkel op een centrale locatie, zoals in Den Haag, toegankelijk zijn.

Meer lezen