Van Cuijk naar Pruisen, de reis van de familie Arts
Tijdens mijn genealogisch onderzoek naar de familie Arts stuitte ik regelmatig op jonge mannen die ogenschijnlijk uit de archieven verdwenen. In enkele gevallen bleek uit het bevolkingsregister dat zij waren vertrokken naar Pruisen. Tussen 1850 en 1900 emigreerden in totaal zes leden van de familie Arts naar deze regio. Hoewel genealogisch onderzoek in Pruisen doorgaans complexer is dan in Nederland, is het me gelukt om al deze emigranten, evenals hun nageslacht, te traceren.
Peter Ardts/Artz (1789–1865)
De eerste emigrant is Peter Ardts, geboren in 1789 te Beugen als zoon van de landbouwers Arnold en Sibilla Artz. In 1819 treedt hij in het huwelijk met Johanna Heurkens, eveneens afkomstig uit Beugen. In 1846 verhuist het landbouwersgezin naar Sambeek, gelegen op circa drie kilometer ten zuiden van Beugen. Enkele jaren later, omstreeks 1850, vertrekken ze acht kilometer oostwaarts naar het Duitse Kessel. Johanna overlijdt daar in 1859 en Peter enkele jaren later in 1865. Van hun veertien kinderen trouwen vijf dochters en vier zonen in Kessel. Hun nakomelingen vestigen zich in de directe omgeving, waaronder in de dorpen Pfalzdorf, Hassum, Goch en Asperden.
Zoon Jasper Ardts (1825-1892) trouwt in Kessel met Wilhelmina Schlütter. Het echtpaar krijgt negen kinderen van wie er drie op jonge leeftijd overleden. Vier dochters treden in het huwelijk en de familienaam Ardts wordt via hun zoon Peter Ardts (1875–1937) en zijn vrouw Anna Küsters voortgezet. Peter vestigt zich in Krefeld en is werkzaam bij het transportbedrijf Charlier & Scheibler zoals te lezen is zijn meldekarte. Zijn zoon Peter Ardts (1913–1959) zet de familielijn voort met zijn vrouw Elisabeth Delaroi. Peter is webstuhlschlosser, een gespecialiseerde vakman in het vervaardigen en onderhouden van weefgetouwen.
Zoon Jacobus Ardts vertrekt naar Amerika
Zoon Jacobus Ardts (1831-1902) vertrekt kort na zijn trouwen in 1859 met zijn Duitse vrouw Gertruda van de Loo richting Amerika. Het echtpaar vestigt zich in de Town of Lima, gelegen in Sheboygan County (Wisconsin) waar zij een landbouwbedrijf beginnen. Zij behoren tot de eerste parochianen van de Saint George Catholic Church die hier in 1860 wordt gesticht.
Zoon Arnold Ardts (1833-1899) trouwt in 1862 met Theodora Ehren uit Kessel. Zij krijgen zes kinderen in het nabijgelegen Nergena, een klein dorp ten oosten van Kessel. Enkel via zoon Peter Ardts (1867–1945) wordt de familienaam voortgezet. Peter trouwt met Katharina Weyers en ze krijgen twee zonen: Johann (1892–1918) en Peter Ardts (1896–1917). Beide zonen sneuvelen ongehuwd tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Zoon Bartholomeus Ardts (1843-1917) trouwt met Petronella Lamers. Bij de doop van hun kinderen wordt de naam Artz gebruikt. Hun twee zonen, Peter Heinrich Artz (1874–1935) en Johann Artz (1879–1947), zijn landbouwers in Kessel. Via beide zonen wordt de familienaam Artz in Duitsland voortgezet en leeft deze tot op heden voort.
Jasper/Casper Arts/Artz (1823-1897)
Jasper wordt in 1823 geboren in Sint Agatha (bij Cuijk) als oudste zoon van Cornelis Arts en Petronella Reijnders. Zijn levensloop kent een uitzonderlijk begin. In het rechtbankverslag van ‘s-Hertogenbosch d.d. 18 februari 1837 komt hij voor als 14-jarige verdachte van moedwillige doodslag. In de toenmalige wetgeving stond op dit misdrijf de doodstraf, maar vanwege zijn jeugdige leeftijd (hij was nog geen zestien) werd deze straf niet voltrokken.
In het bevolkingsregister van Cuijk is terug te vinden dat hij in 1848 is vertrokken naar Niel, een grensdorp in Pruisen. Uiteindelijk vond ik hem later terug in een huwelijksregister van het Bistum Essen. Daar trouwt hij in 1857, onder de naam Caspar Arts, met Petronella Hendricks, afkomstig uit Kranenburg (Duitsland). Identificatie is bevestigd op basis van zijn leeftijd en namen van beide ouders.
Ze gaan wonen in Frintrop (nu een stadswijk van Essen) waar Caspar werkzaam is in de steenkoolmijnen. In latere documenten wordt hij aangeduid als Berginvalide, een term die gebruikt werd voor mijnwerkers die wegens gezondheidsproblemen niet langer inzetbaar waren in de ondergrondse mijnbouw. Zijn echtgenote Petronella overlijdt in 1888; Caspar volgt haar bijna tien jaar later in 1898. Zijn broer Heinrich Arts (zie hierna) doet de overlijdensaangifte (zie onder links).
Caspar en Petronella krijgen drie kinderen: een dochter en twee zonen. Bij hun doop gebruiken ze de naam Artz, een spelling die in het Rijnland meer gangbaar was. Beide zonen worden schreinermeister (timmerman) en trouwen in Borbeck (nu eveneens een wijk in Essen). Johann Artz (1862–1892) trouwt met Theresia Heiligers en Heinrich Artz (1865–1930) met Christine Wienert. Via beide zonen gaat de familie Artz naam door in de regio Frintrop-Borbeck.
Hendrikus/Heinrich Ardts/Arts/Artz (1828-1902)
Hendrikus Ardts, geboren in 1827 te Cuijk, is een jongere broer van Jasper Arts (alias Caspar Artz). In zijn jonge jaren is hij werkzaam als dagloner en schoenmaker. Rond 1847 woont hij samen met zijn jongste broer Jan Ardts (zie hierna) nog bij hun ouders op het adres Hagelkruis 12 te Cuijk. Uit het bevolkingsregister van Cuijk blijkt dat Hendrikus is vertrokken naar Kevelaer 29 april 1847.
Na lang zoeken vond ik hem terug in Frintrop waar ook zijn broer Caspar zich had gevestigd. In de Duitse bronnen staat hij genoteerd als Heinrich Artz. Hij is hier werkzaam als schreinermeister (timmerman). Zijn levensloop eindigt in Krefeld, waar hij in 1902 op 74-jarige leeftijd overleed. Volgens zijn overlijdensakte was hij op dat moment ongehuwd. Hoewel men wist dat hij geboren was in Kuijk in Holland, vermeldt het document verder dat hij de zoon was van unbekannter, verstorbener Eltern (onbekende, overleden ouders). Dit wijst mogelijk op het ontbreken van directe familie in de omgeving of een gebrekkige kennis bij de aangever van zijn achtergrond.
Jan Arts/Ardts/Artz (1830-??)
Jan Arts, geboren in 1830 te Sint Agatha bij Cuijk, is de jongste zoon in het gezin van Cornelis Arts en Petronella Reijnders. Hij groeit op in een gezin van zeven kinderen. Zijn oudere broers Jasper (Caspar) en Hendrikus (Heinrich) vertrekken dus naar Duitsland. Een andere broer, Arnoldus Arts, verhuist naar Arcen in Limburg. En zijn broer Cornelis Arts emigreert in 1856 naar Amerika. Jans zussen Hendrina en Catharina blijven in Nederland.
In Nederlandse bronnen kan ik Jan Arts tot halverwege de jaren 1850 nog traceren. Rond 1850 komt hij in verschillende militieregisters voor onder zijn eigen naam. Daarna vind ik hem in 1855 nog terug als inwonende dienstknecht (met de naam Jan Ardts) bij zijn neef Casper Ardts in Beugen. Ook hun nichtje Catharina Ardts (1827-1903) woont hier in 1850. Zij is de dochter van de eerstgenoemde Peter Arts in dit artikel. Catharina is hier ook in dienst en gaat later weer bij haar ouders in Kessel wonen (zie afbeelding bovenaan dit artikel).
Na 1855 ontbreekt mij ieder spoor van Jan Arts. Mogelijk is hij zijn broers Caspar en Heinrich gevolgd naar het Ruhrgebied of zocht hij aansluiting bij zijn nicht en verdere familie in Kessel. Een andere mogelijkheid is dat hij zijn broer Cornelis naar Amerika is gevolgd. Iedere tip en hulp om hem te vinden is welkom!
Martinus Arts (1861-1939)
Martinus Arts wordt in 1861 geboren te Oploo als oudste zoon van Willem Arts en Anna Maria Willems. In het militieregister van 1881 staat dat hij wegens een medisch gebrek (blindheid aan het linkeroog) vrijgesteld was van militaire dienst. In het bevolkingsregister staat vervolgens dat hij in 1888 is vertrokken naar Pruisen. Ik kom hem daarna nog in verschillende Nederlandse aktes tegen als dienstknecht. Zo was hij in 1893 dienstknecht te Keppeln, zo’n tien kilometer over de grens in Duitsland. Uiteindelijk heb ik zijn verdere levensloop ook in Duitsland kunnen terugvinden.
In 1895 trouwt hij in Keppeln als Martin Arts met Theodora Verholen, afkomstig uit Keppeln. Ze zijn hier landbouwers en krijgen veertien kinderen. Drie dochters trouwen en blijven in Duitsland, terwijl twee dochters zich in Nederland vestigen. De naam Arts in deze tak wordt voortgezet via drie zonen: Wilhelm Arts (1899–1965), Peter-Paul Arts (1903–1995) en Karl Arts (1906-1968). Tot slot vertrekken er nog twee neven aan het eind van de 19e eeuw richting Duitsland.
Hendrikus/Heinrich Arts (1859-1914)
Hendrikus Arts, geboren in 1859 te Sint Anthonis, is de oudste zoon van Cornelis Arts en Anna Willems. Hij staat in het Nederlandse bevolkingsregister vermeld als dienstknecht, landbouwer en schaapsherder. Bij de achtste volkstelling (1900) is hij officieel uitgeschreven, wat duidt op emigratie naar het buitenland.
In Duitsland vind ik hem terug onder de naam Heinrich Arts. Hij trouwt dan in 1897 in Münster met Anna Elisabeth Börding waarna het echtpaar zich vestigt in Osterfeld, een gemeente bij Oberhausen. Daar krijgen zij acht kinderen. De naam Arts wordt voortgezet via de tweelingzonen Bernard Arts (1902–1977) en Johann Arts (1902–1975). Beide zonen zijn werkzaam in de mijnbouw. In de jaren 1930 verlaten zij Duitsland en gaan in Heerlen wonen waar zij huwen en nageslacht krijgen.
Johannes Arts (1861-1899)
Johannes Arts, geboren in 1861 te Sint Anthonis, is de jongste zoon van Gerardus Arts en Maria Derks. In zijn jonge jaren staat hij meermaals vermeld in de Nederlandse bevolkingsregisters. Zijn laatste Nederlandse registratie dateert uit 1885 waarin hij als dienstknecht wordt genoemd in Veert, nabij Geldern in Duitsland.
In 1889 trouwt hij in Sevelen met Theresia Dellmans, geboren en getogen in datzelfde dorp. Het echtpaar krijgt zeven kinderen. Hun eerste kind is Gerhard Arts (1890-1914). Hij dient in het Duitse leger tijdens de Eerste Wereldoorlog en overlijdt direct aan het begin van de oorlog in 1914. Twee dochters trouwen in Sevelen en zoon Peter Arts (1896-1966) trouwt in Dinslaken in 1917 met Martha Tröger.
Dit was het verhaal de zes (en misschien wel zeven) familieleden die naar Duitsland zijn vertrokken tussen 1850 en 1900. Verschillende familieleden zijn ook nog getrouwd na 1930 in Duitsland; zowel met de naam Arts, Ardts als Artz. Er leven op dit moment dan ook nog meerdere nakomelingen van deze Artsen maar omwille van de privacy ben ik met de details in dit artikel gestopt.
Hulp nodig?
Heb je hulp nodig met je stamboomonderzoek? Vraag dan hulp aan de Yory Stamboom Helpdesk.
Lees ook
Van Cuijk naar Pruisen, de reis van de familie Arts
