Tijdlijn geschiedenis van Nederland tussen 1925 en 1930

Een tijdlijn van de geschiedenis van Nederland tussen 1925 en 1930. Deze serie focust zich met name op het nieuws waar onze voorouders wellicht van hebben opgekeken.

Tussen 1925 en 1930 krijgt Nederland te maken met een lange staking van landarbeiders, wordt de wegenbelasting ingevoerd, zijn de Olympische Spelen in Amsterdam en wordt er hard gewerkt aan de Afsluitdijk. Diverse beroemde mensen overlijden zoals Aletta Jacobs, Wilhelmina Drucker, Cornelis Lely, Louis Bouwmeester, Jaap Eden en Houdini, en wordt actrice Mae West veroordeeld wegens obsceniteit. Er is een mijnramp, watersnoodramp, treinramp, fabrieksramp, enkele stormrampen, en branden het stadhuis in Leiden en het Paleis voor Volksvlijt in Amsterdam volledig af. De mode en muziek worden moderner, de radio en telefoon krijgen beide een bereik tot zelfs Nederlands-Indië, de eerste tv-beelden worden uitgezonden en de eerste winkels van de Bijenkorf en HEMA openen hun deuren. Voor het eerst vliegt er een Zeppelin boven Nederland die een zak met post dropt boven Schiphol, is er de eerste Dierendag, wordt bij toeval penicilline ontdekt, wordt Vaticaanstad onafhankelijk, verschijnen de avonturen van Kuifje en luidt de beurscrash in New York de Grote Depressie in.

Samenleving

• De bevolking groeit van 4.766.000 naar 4.871.000 inwoners (schatting).
• Sociaal gezien is de mobiliteit beperkt; de meeste mensen blijven in de sociale klasse waarin ze geboren waren. De arbeidsomstandigheden blijven zwaar, vooral in de industrie en landbouw. Er komt een groeiende middenklasse, mede door de opkomst van nieuwe beroepen en de uitbreiding van het onderwijs.
• De samenleving is sterk verzuild: katholieken, protestanten, socialisten en liberalen leven grotendeels langs elkaar heen, met eigen scholen, kranten en verenigingen. De emancipatie van vrouwen en arbeiders is in opkomst, maar traditionele verhoudingen overheersen nog.
• Zowel de radio als bioscopen wordt steeds populairder. De auto is nog een zeldzaamheid; de fiets is het belangrijkste vervoermiddel. Er komen steeds meer modernere invloeden, bijvoorbeeld in mode: vrouwen worden flappergirls: vrouwelijke rondingen worden verborgen, korsetten worden afgeschaft, kapsels wordt afgeknipt (bob-model) en ze gaan massaal drinken en roken (met een pijpje).
• In Duitsland en Italië komt het fascisme en nationaalsocialisme op, maar de meeste Nederlanders zien dat nog als een ver-van-mijn-bed-show. In het Verenigd Koninkrijk breekt een grote nationale staking uit.
• In Amsterdam worden nieuwe woonwijken gebouwd volgens de Amsterdamse School.

Politiek

• Het Kabinet-Ruijs de Beerenbrouck I (1922-1925) treedt af na een conflict over de begroting. Het wordt (zonder verkiezingen) opgevolgd door het Kabinet-Colijn I (1925-1926), maar dit valt al een half jaar over het budget voor de gezantschap bij de Paus. In 1926 komt het Kabinet-De Geer I (1926-1929), die de rit uitzit. Na de verkiezingen in 1929 komt het Kabinet-Ruijs de Beerenbrouck III (1929-1933) aan de macht, die te maken krijgt met het begin van de Grote Depressie. De SGP is voor het eerst in de Kamer als orthodox-protestantse partij, en de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) is de grootste oppositiepartij.

• 1926 – Het parlement stemt in met de invoering van de Wegenbelasting voor automobilisten voor het Wegenfonds.

• 1927 – De Eerste Kamer verwerpt het verdrag met België over de aanleg van een Schelde-Rijnverbinding, wat leidt tot het aftreden van minister Van Karnebeek.

• 1929 – In de landbouw is er onrust, onder andere door de grote landarbeidersstaking in Groningse Oldambt die 5 maanden duurt, en de grootste in de agrarische sector tot dan toe is.
• De Venezolaanse revolutionair Rafael Simón Urbina overvalt met een groep medestanders het slecht bewaakte Fort Amsterdam op Curaçao. Ze nemen de kas, wapens en 2 Nederlandse gijzelaars mee en vertrekken met een gekaapte Amerikaans schip naar Venezuela om daar tegen de regering te strijden. De Venezolaanse dictator Gómez dreigt direct om de Benedenwindse Eilanden te veroveren, waarop de Amerikaanse president Hoover Nederland aanbiedt om de eilanden over te nemen. In reactie stuurt Nederland mariniers naar Curaçao. Uiteindelijk mislukt Urbina’s poging volledig, en blijven de Benedenwindse Eilanden onder Nederlands gezag.

Koningshuis

• Koningin Wilhelmina regeert en is getrouwd met prins Hendrik, ze hebben een dochter, Juliana (16-21 jaar). Het koningshuis geniet veel respect mede door haar zichtbare betrokkenheid bij de bevolking, en is een stabiele factor in een roerige tijd.

Religie

• 1926 – De Synode van Assen: Tijdens een vergadering van de Gereformeerde Kerken in Assen wordt besloten dat het Bijbelverhaal van Adam en Eva letterlijk moet worden geloofd. Predikant Geelkerken weigert de uitspraak te ondertekenen dat de slang sprak, en wordt uit zijn ambt gezet. De beslissing veroorzaakt onrust en leidt tot scheuring binnen de kerk tussen aanhangers van een strikte, letterlijke Bijbeluitleg en mensen die ruimte willen voor andere interpretaties. Geelkerken en Buskes richten de Gereformeerde Kerken in Hersteld Verband op die in 1946 opgaat in de Nederlandse Hervormde Kerk.

• 1929 – Vaticaanstad wordt een onafhankelijke staat waarmee een conflict (sinds 1870) tussen de paus en Italië over de macht en het grondgebied wordt opgelost. Vaticaanstad is nu de kleinste onafhankelijke staat ter wereld, de zetel van de Rooms-Katholieke Kerk, de residentie van de paus, met een eigen bestuur, rechtssysteem, postdienst en eigen bank.

Ontwikkelingen

• De radio wint snel aan populariteit. De AVRO en de VARA worden opgericht. De KLM vliegt regelmatig naar Nederlands-Indië. De eerste verkeerslichten verschijnen in Amsterdam.

• 1925 – In Londen worden de eerste tv-beelden getoond. John Baird gebruikt hierbij een Nipkowschijf, een draaiende schijf met gaatjes, om beelden lijn voor lijn te scannen en over te brengen. Het eerste beeld is van een buikspreekpop omdat menselijke gezichten nog moeilijk in beeld te brengen zijn. Een maand later volgt de VPRO met zijn eerste uitzendingen.

• 1927 – Een kortegolf telefoniezender in Eindhoven, wordt in grote delen van de wereld kristalhelder gehoord, o.a. in Bandung op Java. Ook wordt de eerste radio-reportage uitgezonden: Willem Vogt doet verslag van de landing van een KLM-vlucht uit Batavia op Schiphol, en vindt het eerste telefoongesprek tussen Nederland en Nederlands-Indië plaats.
• De aanleg van de Afsluitdijk zorgt voor veel werkgelegenheid en is een belangrijk infrastructureel project. Tevens wordt er begonnen met de bouw van het Olympisch Stadion in Amsterdam, waarvoor Prins Hendrik de eerste steen legt.
• Charles Lindbergh maakt met zijn eenmansvliegtuig Spirit of St. Louis, de eerste non-stop solovlucht New York-Parijs in 33 uur en 20 minuten, met een afstand van 5676 kilometer. Hij wordt in Parijs als een held onthaald. In 2003 wordt onthuld dat Lindbergh een geheim dubbel leven had: naast zijn gezin in de VS met 6 kinderen, had hij in Duitsland nog 3 andere vrouwen waarbij hij 7 geheime kinderen had.

• 1929 – Voor het eerst vliegt er een zeppelin over Nederland en werpt een postzak af boven Schiphol.

Rampen

• 1925 – Stormramp van Borculo (GE): Een tornado trekt van Zuid-Brabant naar Oost-Nederland en richt een enorm spoor van vernielingen aan, vooral in Borculo. Er vallen 4 doden en 80 gewonden, en honderden huizen worden verwoest. De ramp trekt veel ramptoeristen, maar er zijn ook nationale hulpacties. Ter herinnering wordt er in Borculo een museum en monument opgericht.
• Mijnramp: In Dortmund komen bij een mijngasontploffing 136 mijnwerkers om het leven. De ramp laat diepe sporen na in de gemeenschap en leidt tot een intensieve discussie over de veiligheid in de mijnbouw.
• In Londen brandt het wassenbeeldenmuseum van Madame Tussauds in Londen geheel af, vermoedelijk door een defect in het elektrische systeem. De hitte van de brand is zo intens dat de wassen beelden smelten. Dankzij de inspanningen van het personeel en de steun van het publiek kon het museum al na 3 jaar heropend worden.

• 1926 – Watersnoodramp door overstroming van de Maas: Overal in Europa treden rivieren buiten hun oevers en zijn er diverse ernstige dijkdoorbraken in Noord-Brabant, Gelderland en Limburg, veroorzaakt door hevige regenval en smeltwater. Circa 3.000 huizen raken beschadigd of worden verwoest. Dit is één van de grootste overstromingen van de 20e eeuw in Nederland, België en Frankrijk.
• Bij Voorschoten ontspoort een trein waarbij o.a. het artiestenechtpaar David Jessurun Lobo en Greta Braakensiek en een leerling-machinist om het leven komen, en tientallen mensen gewond raken.

• 1927 – Stormramp van Neede (GE): Het nabijgelegen dorpje Neede wordt (nog geen 2 jaar na 1925) totaal verwoest door nog krachtigere tornado, vermoedelijk één van de zwaarste die Nederland ooit heeft getroffen. Echter is de omvang van het schadespoor beperkter, doordat deze tornado precies tussen de dorpen trekt (maar Neede niet spaart).
• Bij Laren botst een stoomtram frontaal op een auto waarbij 4 mensen omkomen. De stoomtram wordt, vanwege eerdere ongelukken op dit traject, de Gooise moordenaar genoemd.
• In Brunssum (LI) ontstaat er een catastrofale ontploffing in de staatsmijn waarbij 13 mijnwerkers omkomen.
• Tijdens een vliegdemonstratie in Heerlen (LI) crasht een vliegtuig in het publiek waarbij 4 doden vallen.
• Bij een zeer zware novemberstorm die 5 dagen duurt, komen 58 mensen om het leven.

• 1929 – In Leiden brandt het stadhuis af. De brand is waarschijnlijk ontstaan uit de kolenkachels, die de medewerkers wegens de strenge vorst ‘s nachts hadden laten branden om ‘s morgens te kunnen werken. De brandweer werd dan ook gehinderd door de vorst omdat het bluswater bevroor zodra het de gevel raakte. Bij de brand is ook een deel van de archieven en bevolkingsregister verloren gegaan.
• In Amsterdam wordt het iconische glazen Paleis voor Volksvlijt volledig verwoest door een brand die waarschijnlijk in de keuken ontstaat. Hoewel het gebouw vooral uit ijzer en glas bestaat, grijpt het vuur snel om zich heen door de brandbare inventaris. Opvallend genoeg blijft de aangrenzende galerij grotendeels gespaard. In de jaren 1960 herrijst op die plek het gebouw van De Nederlandsche Bank.
• In Veendam (GR) wordt een aardappelmeelfabriek volledig verwoest door een stofexplosie waarbij 8 doden en 18 zwaargewonden vallen.
• Beurscrash in New York: Op 24 november (Zwarte Donderdag) storten de aandelenkoersen in op de beurs van Wall Street met catastrofale gevolgen. Van de één op de andere dag zijn aandelen niets meer waard en breekt er grote paniek uit. Het is het begin van de wereldwijde Grote Depressie én de directe oorzaak van de crisis van de jaren 1930.

Bijzondere gebeurtenissen

• 1925 – De beroemde toneelschrijver George Bernard Shaw ontvangt voor zijn werk de Nobelprijs voor Literatuur. Hij accepteert de eer, maar weigert het geld omdat hij niet wil dat zijn werk door financiële beloningen wordt beïnvloed.

• 1926 – In Den Haag wordt het eerste filiaal van De Bijenkorf geopend en is de eerste winkel met een roltrap. Een maand later wordt de eerste vestiging van de HEMA in Amsterdam geopend.
• Ontdekkingsreiziger Roald Amundsen bereikt met zijn team in een luchtschip de Noordpool. Twee dagen later landt het luchtschip in Alaska.

• 1927 – In New York wordt actrice Mae West schuldig bevonden aan obsceniteit en zedenbederf door haar toneelstuk Sex, en wordt veroordeeld tot 10 dagen hechtenis en $500 boete.

• 1928 – In Amsterdam opent Prins Hendrik de Olympische Spelen.
• De Amerikaanse danseres Josephine Baker bezoekt Volendam en doet in klederdracht een dansje voor de deur van Hotel Spaander.

• 1929 – De Groningse IJje Wijkstra schiet 4 veldwachters dood als ze zijn geliefde Aaltje Wobbes willen arresteren voor het verwaarlozen van haar 6 kinderen. Na de schietpartij steekt hij zijn huis in brand en vlucht, maar wordt snel opgepakt en krijgt 20 jaar cel. In 1941 overlijdt hij in een krankzinnigengesticht aan tbc. Zijn daad krijgt veel landelijke aandacht en wordt later verfilmd.
• Internationale dierenbeschermingsorganisaties bepalen dat 4 oktober Wereld Dierendag wordt, de datum van de begrafenis van de heilige Franciscus van Assisi.

Medische mijlpalen

• 1928 – De Schotse bacterioloog Alexander Fleming ontdekt bij toeval penicilline. Als hij terugkomt van zijn vakantie ziet hij dat op enkele petrischalen met stafylokokkenbacteriën rondom die schimmel geen bacteriën groeien. Fleming ontdekt dat de schimmel een stof produceert die bacteriën kan doden en noemt dit penicilline, waarvoor hij in 1945 de Nobelprijs krijgt.

Boeken, muziek, films, kunst

• De liedjes van Lou Bandy en Willy Derby zijn erg populair, zoals “Zoek de zon op”, en “Twee ogen zoo blauw”.
• Muziek wordt toegankelijker door jazz, waaronder The Ramblers, en dansen als de Lindy Hop (vernoemd naar Charles Lindbergh), de Charleston de Flea Hop, en het tapdansen.

• 1926 – De Berlijnse (naakt)danseres Anita Berber treedt op in Nederland. Gelukkig gekleed, alhoewel sommige mannen daar anders over dachten.
• Schrijver A.A. Milne publiceert zijn personage Winnie de Poeh.

• 1927 – De eerste film met geluid én spraak, The Jazz Singer, wordt uitgebracht met in de hoofdrol Al Jolson. Een jaar later komt zijn film The Singing Fool uit, waaruit het lied Sonny Boy een enorme hit wordt.

• 1928 – Walt Disney vertoont Steamboat Willie, de eerste tekenfilm met geluid met daarin het debuut van Mickey Mouse.
• Maurice Ravel componeert zijn Bolero voor ballet, wat wordt uitgevoerd in de Parijse Opera.
• De roman Lady Chatterley’s Lover van D.H. Lawrence wordt in Engeland verboden vanwege de openhartige beschrijving van een liefdesrelatie tussen een aristocratische vrouw en een arbeider. In 1960 verschijnt er voor het eerst een ongekuiste editie, maar leidt tot een spraakmakende rechtszaak tussen de Britse overheid en de uitgever, waarbij de uitgever wint. Na de publicatie worden er binnen 3 maanden 3 miljoen exemplaren verkocht.
• De Amerikaanse trompetist Louis Armstrong wordt in Nederland bekend met zjin nummer West End Blues, en maakt grote indruk op zowel andere jazzmuzikanten als het publiek. Armstrong staat vooral bekend om zijn improvisatiemuziek.

• 1929 – De Belgische striptekenaar Georges Remi (Hergé) publiceert De avonturen van Kuifje (Franstalig).
• De Franse schilder René Margritte toont zijn schilderij met een pijp waarop staat Ceci n’est pas une pipe (“Dit is geen pijp”) en noemt zijn werk La trahison des images (“Het verraad van de beelden”). Hij wil hiermee laten zien dat het schilderij slechts een afbeelding van een pijp is, en geen echte pijp zelf. Het schilderij wordt wereldberoemd en miljoenen waard.
• In Hollywood worden voor de eerste keer de Oscars uitgereikt voor de beste ‘stomme’ films.

Buitenland

• 1925 – De hoofdstad van Noorwegen, Kristiana, wordt herdoopt in Oslo, de naam die de stad ook al had tussen circa 1048 en 1624.

• 1927 – In de VS wordt een wet (Texas) die zwarten uitsluit van stemrecht, door het Amerikaanse Hooggerechtshof ongrondwettelijk verklaard.

• 1928 – Bij Spitsbergen crasht het luchtschip Italia waarna een aantal bemanningsleden op het poolijs achterblijven. Een maand later doet de Noorse poolreiziger Roald Amundsen mee met een internationale zoektocht, maar hij verdwijnt en wordt nooit teruggevonden.

• 1929 – St. Valentine’s Massacre: In Chicago laat Al Capone 7 mannen in koelen bloede doodschieten. De daders, vermomd als politieagenten, zetten de mannen tegen de muur in een garage en openen het vuur met machinegeweren. Hun doel is om Bugs Moran te liquideren, maar hij ontsnapt. De massamoord zorgt voor veel opschudding en blijft één van de bekendste misdaden uit de Amerikaanse maffia-geschiedenis.
• In Jeruzalem komt het tot een gewelddadige confrontatie tussen Arabieren en Joden over de toegang tot de Klaagmuur, een heilige plek voor beide groepen. De spanningen lopen hoog op en breiden zich snel uit naar andere delen van Palestina, bekend als het Bloedbad van Hebron en de Pogrom van Safed waarbij honderden doden en gewonden vallen. De situatie veroorzaakt nog meer verdeeldheid in de regio, die later uitmondt in het Israëlisch-Palestijnse conflict.

Overleden

• 1925 – Nationale sportheld (schaatser en wielrenner) Jaap Eden (51) overlijdt als een berooid en eenzaam man, na een stormachtig leven en ooit fortuinen te hebben verdiend. Om zijn begrafenis te betalen verkopen zijn nabestaanden zijn medailles en bekers. Enkele jaren later krijgt hij een groot grafmonument waarin hij wordt herbegraven.
• De beroemde acteur Louis Bouwmeester (82) overlijdt. Hij wordt geëerd met de Louis d’Or prijs die jaarlijks wordt uitgereikt aan de beste mannelijke hoofdrolspeler in het Nederlandse theater.
• Feministe Wilhelmina Drucker (78), ook bekend als Dolle Mina, overlijdt. Ze wordt nog steeds gezien als één van de belangrijkste voorvechters van vrouwenrechten in Nederland.

• 1926 – De beroemde filmacteur Rudolf Valentino (31) zakt in elkaar in een hotel in New York. Hij wordt met succes geopereerd aan een maagzweer, maar een week later overlijdt hij alsnog aan een buikvliesontsteking.
• Harry Houdini (51), de beroemde boeienkoning, overlijdt aan een buikvliesontsteking, veroorzaakt door een gescheurde blindedarm. Dit gebeurde nadat hij meerdere stoten in zijn buik kreeg van een student die wilde testen of Houdini echt zo sterk was als hij beweerde. Houdini had gezegd dat hij elke stoot kon weerstaan, maar hij had op dat moment al een ontstoken blindedarm. De stoten hebben waarschijnlijk de blindedarm doen scheuren, wat leidde tot de fatale ontsteking.
• De beroemde schilder Claude Monet (86) overlijdt aan longkanker.

• 1927 – In Amsterdam wordt op het Rembrandtplein de bekende cabaretier Jean-Louis Pisuisse (47) samen met zijn vrouw Jenny Gilliams (34) doodgeschoten door een collega, Tjakko Kuiper die het niet kan verkroppen dat Jenny hun relatie heeft beëindigd. Hij schiet eerst het echtpaar en daarna zichzelf neer. Kuiper overlijdt ter plekke, Pisuisse en Gilliams overlijden een uur later. Deze dramatische gebeurtenis veroorzaakt veel ophef in het land.

• 1929 – De beroemde arts en feministe Aletta Jacobs (75) overlijdt. Tot aan haar dood bleef ze zich inzetten voor vrouwenrechten en wereldvrede.
• Cornelis Lely overlijdt (74), hij wordt liggend op de grond naast zijn bureau gevonden, waar hij net is begonnen aan een brochure over het toen nog aan te leggen Amsterdam-Rijnkanaal. Lely heeft de eerste drooglegging van de Wieringermeer (1930) en de sluiting van de Afsluitdijk (1932), beide volgens zijn plannen, niet meer meegemaakt.

Welke van jouw voorouders zijn in deze periode geboren, getrouwd of overleden?

Tijdlijn van mijn voorouders

Tijdlijn geschiedenis Nederland tussen 1925 en 1930 in beeld

Chronologisch per thema

Deze tijdlijn van de geschiedenis van Nederland geeft een overzichtelijk beeld van de belangrijkste gebeurtenissen per categorie tussen 1925 en 1930. Dankzij de gestructureerde opzet en opsplitsing in diverse onderwerpen, is het een uitstekende bron voor iedereen die behoefte heeft aan een duidelijk overzicht van de geschiedenis per thema.

Tijdlijn geschiedenis van Nederland tussen 1925 en 1930