De doodsoorzaken van onze voorouders is iets waar we eigenlijk allemaal wel naar op zoek zijn. Maar helaas vinden we ze maar zelden.
Dit heeft te maken met het feit dat in België en Nederland de doodsoorzaken niet op de overlijdensakte worden genoteerd. Trouwens in tegenstelling tot landen als het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. Hoe dan ook – er zijn beslist wel bronnen om de doodsoorzaak van je Vlaamse of Nederlandse voorouders te achterhalen.
Krantenbanken
Een bron bij uitstek om meer te weten te komen over de wijze waarop een voorouder om het leven is gekomen. Misschien door een ernstig bedrijfsongeval, verdrinking of een verkeersongeluk? In de oude kranten vind je regelmatig oude krantenartikelen over verkeersongevallen of ongelukken op het bedrijf. Zo krijg je vaak een duidelijker beeld wat je voorouder is overkomen.
Bevolkingsregisters
In tegenstelling tot Nederland was het in België tussen 1866-1900 verplicht om in het bevolkingsregister de doodsoorzaak aan te tekenen. Dat moest wanneer iemand om die reden uit de gemeente uitgeschreven diende te worden. Deze aantekening kwam dan ook vaak in het vak van uitschrijving uit de gemeente. Soms vind je er de doodsoorzaak, soms enkel een nummer dat de doodsoorzaak representeert.
Helaas werd dit op lang niet alle plaatsen strikt bijgehouden, vaker niet dan wel. Voornamelijk in dorpen in de Antwerpse Kempen werd dit goed bijgehouden. Maar ook in andere regio’s doorheen heel België zijn deze aantekeningen terug vinden.
‘Het is beter dat oude diplomaten zich dood vervelen dan dat jonge soldaten zich dood vechten.‘
Antwerpen en Amsterdam
Slechts op enkele plaatsen in Nederland en België is al vroeg in de negentiende eeuw een register aangelegd waarin de doodsoorzaken van de burgers werden aangetekend. Twee prachtige voorbeelden geven de steden Antwerpen en Amsterdam.
De registers van Amsterdam zijn te vinden via de website van het Stadsarchief Amsterdam. De registers van de stad Antwerpen zijn raadpleegbaar via de site van het FelixArchief. Deze is op dit moment zelfs onderwerp van onderzoek binnen het project SOS Antwerpen.
Begraafinschrijvingen
Wellicht is het een wat onverwachte bron, maar de pastoor wilde vroeger regelmatig de doodsoorzaak van een van zijn parochianen of kerkgangers aantekenen. Vaak gebeurde dit voordat de burgerlijke stand was ingevoerd, dus tussen circa 1600 en 1800.
Een plaats waar je dit bijvoorbeeld veel ziet is de stad Roermond. Hier werden met regelmaat doodsoorzaken in het begraafregister bijgeschreven. Het gaat dan natuurlijk wel om verouderde ziektenamen die wij vaak niet meer kennen.
Ten behoeve van de statistiek
M.b.t. het bijhouden van de statistiek werden in België en Nederland de doodsoorzaken bijgehouden op losse briefjes of in registers. In België werd de doodsoorzaak vanaf 1851 in alle gemeenten bijgehouden in twee bronnen: de doodsoorzakenregisters (Frans: registres des causes de décès) en de aangifteformulieren van overlijden (Frans: bulletins de déclaration des causes de décès). Maar deze zijn slechts van een gering aantal gemeenten bewaard gebleven. Ze zijn te vinden bij het Rijksarchief in België of een van de Belgische stadsarchieven.
Doodsbriefjes
In Nederland werden de losse briefjes, hier doodsbriefjes of verklaringen omtrent overlijden, pas vanaf 1865 bijgehouden. Deze zijn iets beter bewaard gebleven. Vooral in de provincies Noord-Brabant en Limburg vind je er nog erg veel, maar ook in andere provincies kan je ze vinden. Soms zijn ze compleet bewaard gebleven van 1865 t/m 1957 (het jaar waarin men ophield de doodsoorzaak op deze briefjes te noteren). Maar in veel gevallen beslaan ze slechts een zekere periode.
Conclusie
Mits een beetje geluk aan jouw zijde, zijn er van de gemeenten waar jouw voorouders overleden zijn nog interessante bronnen bewaard gebleven, waarmee je hun doodsoorzaak kan achterhalen.
Bronnen voor onderzoek
Belgische krantenbanken Overzicht krantenbanken Doodsoorzaken Betuwe Doodsoorzaken Antwerpen Doodsoorzaken Deurne Doodsoorzaken Wilrijk Aangifteformulieren Antwerpen Doodsoorzaken Kumtich (PDF) Doodsoorzaken Noord-Oost Brabant Doodsoorzaken West-Brabant Bronnen voor doodsoorzaken (BE) Bronnen voor doodsoorzaken (NL) Doodsoorzaaknummers (NL) (PDF) Doodsoorzaaknummers (BE) (PDF) Lijst van ziektenamen (PDF) Overlijdensoorzaken
Meer lezen of zien?
- Doodsbriefjes, Brabants Historisch Informatie Centrum
- Ziekte en gezondheid, CBG | Centrum voor familiegeschiedenis
- Aangifteformulieren en Doodsoorzakenregisters, Rijksarchief in België
- Sociale Ongelijkheid in Sterfte, SOS Antwerpen
- De ‘Maastricht Death and Disease Database’, 1864-1955, Sociaal Historisch Centrum voor Limburg
- Waar gingen Amsterdammers aan dood?“, Stadsarchief Amsterdam
- Doodsoorzaken vermeld in bevolkingsregisters, Vlaamse Stam
- Beslaag, fleuris en roeëdfônk. Onderzoek van het doodsoorzakenpatroon in Maaseik, 1881-1885, De Vlaamse ScriptieBank
- How inequality kills. Two centuries of social and spatial disparities in all-cause and cause-specific mortality in Belgium (1800-2025), IneqKill
| Over historische adresboeken Haal statistieken uit je stamboom | Opa was ook wel eens ziek Waar woonden jouw voorouders? |
