Voorouders in Duitsland vinden doe je zo
Omdat stamboomonderzoek in Duitsland door veel mensen als lastig wordt ervaren, leggen wij je uit hoe je eraan begint. We nemen je mee langs de belangrijkste bronnen, laten je zien waar je digitaal informatie kan vinden en benoemen de meest interessante websites.
Het huidige Duitsland ontstond na de Tweede Wereldoorlog. De ontstaansgeschiedenis van Duitsland is lang. Voor de Napoleontische aanwezigheid bestond het grondgebied van het huidige Duitsland uit een erg groot aantal kleinere en grotere vorstendommen. Het Koninkrijk Pruisen wist in de loop der eeuwen veel gebied te verwerven en werd zo het machtigste vorstendom op het huidige Duitse grondgebied in de negentiende eeuw.
In 1815 ontstond de Rijnbond, waarvan ook het Keizerrijk Oostenrijk nog deel uitmaakte. Na de Duitse Oorlog van 1866 ontstond de Noordduitse Bond, Oostenrijk was niet langer meer een lid. Deze bond duurde tot 1871, het jaar waarin het Duitse Keizerrijk ontstond. Binnen dit keizerrijk genoten de verschillende nog bestaande vorstendommen, zoals het Koninkrijk Württemberg en Groothertogdom Oldenburg, een zekere mate van zelfbestuur.
Archieven
Het belangrijkste archief in Duitsland is het Bundesarchiv, waar de archieven van de Duitse regering en haar voorgangers, zoals de Weimarrepubliek, bewaard worden. Hieronder bevinden zich ook de militaire archieven, zowel uit de tijd van het Duitse Keizerrijk, als uit de twintigste eeuw.
Naast het Bundesarchiv heeft iedere deelstaat ook een eigen archief, vaak Landesarchiv genoemd. In de eerste plaats worden hier de archiefstukken afkomstig van regionale overheden, zoals de Provinz Hannover of Rheinprovinz en de diverse Regierungsbezirke bewaard. Verder vind je er ook de archiefstukken van de besturen van voormalige vorstendommen binnen het grondgebied van de huidige deelstaat, zoals het Groothertogdom Oldenburg.
Stadt-, Gemeinde- en Kreisarchive
Verder kent elke deelstaat ook vele Stadt-, Gemeinde- en Kreisarchive. In Duitsland kent men, net als in België, nog een formeel onderscheid tussen steden en gemeenten. De archieven van een stad en de daartoe behorende deelgemeenten (met stadsrechten dus) worden bij een Stadtarchiv bewaard. Vanzelfsprekend worden de archieven van een gemeente en de daartoe behorende deelgemeenten bij een Gemeindearchiv bewaard.
Daarbuiten zijn er nog vele andere archieven, zo valt te denken aan bedrijfsarchieven-, politieke en universiteitsarchieven. Een bijzondere categorie nemen de kerkarchieven in. Alle archiefstukken van het katholieke kerkbestuur en op lokaal niveau de parochies worden bewaard bij een Bistumsarchiv. Voor het protestantse kerkbestuur en op lokaal niveau de kerkgemeenten is dat een Landeskirchliches Archiv.
Basisbronnen
In grote delen van het westen van Duitsland begint de burgerlijke stand al tussen 1798 en 1809 als gevolg van de Napoleontische aanwezigheid. Deze oude burgerlijke stand wordt Zivilstand genoemd. Voor de gebieden ten noorden van de Rijn geldt dat de Zivilstand meestal in 1815 weer ophoudt te bestaan.
In de gebieden ten zuiden van de Rijn loopt de burgerlijke stand vaak door tot aan het jaar 1874 of 1876. In die twee jaren werd de burgerlijke stand, Personenstand genaamd, in respectievelijk het Koninkrijk Pruisen en de rest van het Duitse Keizerrijk ingevoerd. Naast de burgerlijke stand bestaan er ook kerkboeken. Deze beginnen zo rond 1600, maar er zijn ook oudere exemplaren.
De kerkboeken lopen door tot op de dag van vandaag, er worden immers nog steeds dopen, huwelijken en begrafenissen verricht binnen de vele kerken. Naast de kerkboeken kent men ook zogeheten Kirchenbuchduplikate of Zweitschriften der Kirchenbücher. In de periode dat er in bepaalde gebieden geen burgerlijke stand was, fungeerden deze als bevolkingsadministratie.
Verder zijn er ook nog bronnen die sterk lijken op de bevolkingsregisters. Het gaat dan om zogeheten Melderegister of Einwohner(melde)karteien. Ter bewaking van de veiligheid in dorpen en steden moest bijgehouden worden wie zich op het grondgebied van een bepaald dorp of bepaalde stad bevond. Dat deed men in Melderegister of Einwohner(melde)karteien. Deze bronnen lijken veel op de Nederlandse en Belgische bevolkingsregisters, maar de begindatum verschilt van plaats tot plaats.
Digitalisering
Het verschilt van deelstaat tot deelstand hoe ver men is met de digitalisering van de basisbronnen. Over het algemeen geldt dat er in het westen van Duitsland (veel) meer gedigitaliseerd is dan in het oosten. Koploper is Nordrhein-Westfalen, gevolgd door Baden-Württemberg. Iets minder ver zijn Niedersachsen en Rheinland-Pfalz. In het oosten van Duitsland vind je slechts weinig digitaal aan basisbronnen.
Bij het Landesarchiv Nordrhein-Westfalen en de Landesarchivverwaltung Rheinland-Pfalz kan je al grote delen van de burgerlijke stand raadplegen. Daarnaast vind je bij het Niedersächsisches Landesarchiv bij een aantal afdelingen ook de akten van de burgerlijke stand online. Daarnaast heeft het Landesarchiv Nordrhein-Westfalen ook een hoop kerkboeken en Kirchenbuchduplikate gedigitaliseerd.
Verder kan je op Matricula Online gratis vele katholieke kerkboeken raadplegen. Voor de protestantse kerkboeken moet je bij Archion zijn, dat best veel geld vraagt voor online toegang tot hun verzameling. Daarnaast is er ook nog Ancestry dat zowel de akten van de burgerlijke stand, enkele Melderegister en vele katholieke en protestantse kerkboeken tegen betaling aanbiedt. Rest nog FamilySearch waar je van diverse plaatsen ook gratis de akten van de burgerlijke stand en kerkboeken kan raadplegen.
Websites
Sommige deelstaten hebben een eigen archiefportaal waar het Landesarchiv, de vele Stadt- en Gemeindearchive en diverse andere archieven, zoals die van bedrijven, kerken en universiteiten, hun archiefinventarissen aanbieden. In Nordrhein-Westfalen is dat Archive in Nordrhein-Westfalen en in Niedersachsen is dat Arcinsys Niedersachsen und Bremen. Diverse Stadt- en Gemeindearchive hebben ook een eigen website waar soms meer te vinden is.
Op de Wiki van Compgen kan je ook een hoop informatie vinden met betrekking tot genealogisch onderzoek in Duitsland. Zo vind je er niet alleen achtergrondinformatie, maar kan je ook zoeken in meerdere genealogische databanken. Er zijn bijvoorbeeld vele Ortsfamilienbücher (OFB’s), een soort van bevolkingsreconstructies, die je er kan vinden, maar ook een bidprentjesdatabank en adresdatabank. Bidprentjes kan je bovendien ook raadplegen op de site van de Westdeutsche Gesellschaft für Familienkunde.
Uitlegvideo
Om je nog sneller op weg te helpen, hebben we ook een uitlegvideo over onderzoek in Duitsland. De bedoeling van deze uitlegvideo is om je een degelijke basis te geven, waarmee je vervolgens zelfstandig met onderzoek in Duitsland aan de slag kan gaan. Deze uitlegvideo bouwt overigens voor een deel voort op de kennis die werd aangereikt in de Uitlegvideo Archiefonderzoek, die ook gratis online te bekijken is.
Directe links
Hulp nodig?
Lukt het niet? Vraag dan hulp aan de Yory Stamboom Helpdesk.
Meer lezen of zien?
Lees ook
Voorouders in Duitsland vinden doe je zo
