Heb jij ook soldaten onder jouw Belgische voorouders?

lastig maar niet onmogelijk

Indie van Lieshout

DONEER AAN YORY

Houd de site online!

met bron

Heb jij ook soldaten onder jouw Belgische voorouders?

Mogelijk heb je al eens een of meerdere soldaten onder je Belgische voorouders gevonden. Helaas is het vinden van informatie hierover niet gemakkelijk.

Dit komt doordat het huidige Belgische grondgebied doorheen de eeuwen tot verschillende staten heeft behoord. Om je op weg te helpen schets ik de ontwikkeling van het Belgisch grondgebied. Ik zet uiteen waar je in welke periode terecht kan om informatie over Belgische soldaten te vinden.

Geen dienstplicht

Tussen 1543 en 1713 stond het Belgisch grondgebied grotendeels onder Spaans bewind, met de toepasselijke naam Spaanse Nederlanden. Na 1713 kregen de Oostenrijkers er de macht, waarna het grondgebied de Oostenrijkse Nederlanden heette, ook wel ‘Belgium Austriacum‘ genoemd.

Grote delen van de huidige provincies Luik, Nederlands en Belgisch Limburg vielen buiten dit grondgebied, en maakten deel uit van het Prinsbisdom Luik. Zowel in de Spaanse en Oostenrijkse Nederlanden, als in het Prinsbisdom Luik heeft geen dienstplicht bestaan.

Franse tijd (1795-1814)

Op 1 oktober 1795 werden zowel de Oostenrijkse Nederlanden als het Prinsbisdom Luik bij de Eerste Franse Republiek ingelijfd. Ook het grondgebied van de huidige Nederlandse provincie Limburg werd in zijn geheel bij het grondgebied van de republiek betrokken.

In de republiek werd op 5 september 1798 de militaire dienstplicht ingevoerd. Dit betekende dat de loting en inlijving van soldaten geadministreerd werden. De militaire stamboeken (‘Registres Matricules’) zijn digitaal te raadplegen op de site ‘Mémoire des Hommes’ (zie onder).

Napoleon wordt keizer

De Eerste Franse Republiek kwam ten einde toen Napoleon op 18 mei 1804 keizer werd van het Eerste Franse Keizerrijk. Vanzelfsprekend maakten het huidige Belgische grondgebied en de huidige Nederlandse provincie Limburg ook deel uit van dit nieuwe keizerrijk.

Ook in het Eerste Franse Keizerrijk bestond er een militaire dienstplicht. De militaire stamboeken uit deze periode zijn ook op ‘Mémoire des Hommes’ raadpleegbaar. Op 11 april 1814 deed Napoleon troonsafstand, maar tijdens de ‘Honderd Dagen’ werd toch geprobeerd het keizerrijk te redden. In de Slag bij Waterloo op 18 juni 1815 werd Napoleon definitief verslagen.

Hollands tijdvak (1815-1830)

Tussen februari 1814 en september 1815 heerste er, mede door het uiteenvallen van het Eerste Franse Keizerrijk, politieke onrust op het Belgische grondgebied. Hiervoor kwam een voorlopige regering, het Generaal Gouvernement van België. Na onderhandelingen werd het huidige grondgebied van Nederland, België en Luxemburg verenigd in een nieuwe staat, het Koninkrijk der Nederlanden.

Op 24 augustus 1815 werd de grondwet van deze nieuwe staat ondertekend. Op 16 september 1815 trad de regering van het Generaal Gouvernement van België af. Hiermee werd het huidige Belgische grondgebied onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden.

De Nationale Militie

Een militaire dienstplicht, de ‘Nationale Militie’ genoemd, bleef in het Koninkrijk der Nederlanden naar Frans voorbeeld voortbestaan. De militaire stamboeken uit het ‘Hollands Tijdvak’, zoals die tussen 1815-1830 in België bekendstaat, zijn digitaal raadpleegbaar via het Nationaal Archief en deels op FamilySearch.

Sommige ‘Belgen’ waren echter als soldaat actief in een van de Nederlandse kolonies. Dit was met name in het toenmalige Nederlands-Indië. Ook deze militaire stamboeken kan je online bij het Nationaal Archief vinden.

‘België bestaat uit twee aparte landen: enerzijds de Belgen, anderzijds hun politici.’
– Tom Lanoye, Vlaams dichter, roman– en toneelschrijver en columnist (1958-)

Onvrede onder zuidelijke inwoners

In de tijd dat het huidige Belgische grondgebied deel uitmaakte van het Koninkrijk der Nederlanden, ontstond er een groeiende ontevredenheid onder de inwoners van het zuidelijke koninkrijk. In eerste instantie met name bij de bevolking op het Franstalige grondgebied en de Franstalige elite, wat nu Vlaanderen is.

De ontevredenheid bereikte zijn hoogtepunt bij de opvoering van de opera ‘De Stomme van Portici’ op 25 augustus 1830 in de Brusselse schouwburg, welke een aanzet vormde voor een periode van georganiseerde rellen.

Op 4 oktober 1830 riep het Voorlopig Bewind de onafhankelijkheid van de Zuidelijke Nederlanden uit. De grondwet van het Koninkrijk België werd op 7 februari 1831 aangenomen.

Massale desertie

Tijdens deze ‘Belgische revolutie’, in Nederland de ‘Belgische opstand’ genoemd, deserteerden de soldaten uit het zuidelijke koninkrijk en masse. Voor het Nederlandse leger was dit een zware klap, daar juist die soldaten het grootste aandeel van de infanteristen (soldaten te voet) vormden.

Koning Willem I zou pas op 19 april 1839 in het Verdrag van Londen de Belgische onafhankelijkheid erkennen. Tussen 1830 en 1839 bleef de huidige Nederlandse provincie Limburg, met uitzondering van Mook en Maastricht, onderdeel van het nieuwe Koninkrijk België.

Koninkrijk België (vanaf 1830)

In oktober 1830 richtte het Koninkrijk België een eigen leger met dienstplicht op. In 1995 werd deze dienstplicht afgeschaft. De Belgische militaire stamboeken (1830-1898) zijn deels via FamilySearch raadpleegbaar. Het gaat echter om een klein aantal regimenten.

Helaas zijn niet alle militaire stamboeken bewaard gebleven. De bewaard gebleven originele stamboeken konden tot voor kort in het Koninklijk Legermuseum in Brussel ingezien worden, maar worden momenteel naar het Rijksarchief in België overgebracht. Daarnaast bewaart het Koninklijk Legermuseum persoonlijke militaire dossiers met uitgebreide informatie over Belgische soldaten en allerlei andere militaire archiefstukken. Voor deze informatie dien je ter plaatse te gaan.

Lotingsregisters en andere bronnen

Zowel het Rijksarchief in België als diverse stadsarchieven bewaren de lotingsregisters van de Belgische militie. Als jouw voorouder daadwerkelijk in dienst trad, dan vind je in de kolom “Aanmerkingen” doorgaans ook het regiment waarbij hij werd ingedeeld.

Ook aan de hand van de militiecertificaten die je in de huwelijksbijlagen vindt, kan je soms het regiment achterhalen, waarbij jouw voorouder werd ingedeeld.

Conclusie

Daar veel bronnen al gedigitaliseerd zijn, is het dus slim om naar informatie over Belgische soldaten op zoek te gaan. Ondanks dat de benodigde bronnen bij verschillende archieven zijn ondergebracht.