Een overzicht van alle oude vergeten beroepen van vroeger, op alfabet met de letter Y.
Wat was een ijker of ijkmeester?
Een ijker of ijkmeester was een ambtenaar die belast was met het ijken van maten en gewichten. Waar handel is moet gewogen of gemeten worden. Maar ook toen werd er gesjoemeld met maten en gewichten. Verder was de overheid van vroeger misschien zelfs meer dan nu een meester in het uitdenken van methoden om belastingen te heffen. Enerzijds leidde dit tot het instellen van wagen. Deze waren aantrekkelijk voor de commercie, die conflicten kon vermijden, maar ook voor de overheid door de opbrengsten uit de weeggelden en de daarmee verbonden accijnsheffingen. De zorg voor de betrouwbaar- en juistheid moest soms van de landsregering komen, want er waren ook steden waar al dan niet met medewerking van de besturen de hand met de gewichten werd gelicht.
De gewichten die in een waag gebruikt werden waren meestal van ijzer gemaakt, kleinere van geelkoperen messing. Tot 1820, toen het metrieke stelsel werd ingevoerd, gebruikten de meeste steden een eigen pond. Voor het ijken gebruikte men standaardgewichten, ook wel slapers genoemd, omdat ze maar enkele keren per jaar werden gebruikt. De controle van de gewichten werd ook vroeger door een speciale ijkmeester uitgevoerd.
Voor de maximaal toegelaten afwijking was de ervaring van de ijker van doorslaggevend belang. De gewichten werden na het ijken en goedkeuring van een voorgeschreven stempel voorzien. In Amsterdam had men aparte ijkers voor het Amsterdams ijzeren gewicht en voor het koperen en Brabants gewicht. In deze stad zijn vanaf 1605 van een achttiental ijkers de namen en vaak ook de door hun gebruikte jaarletters en persoonlijke merktekens bekend. Van de ijkers in andere steden en hun merken bestaat tot nu toe nog slechts een fragmentarische kennis.
In 1820 werden landelijke arrondissementsijkers benoemd, die allen dezelfde jaarletters moesten gebruiken. Men komt ze niet alleen tegen op gewichten maar ook op maatstokken voor handelaars in stoffen en op inhoudsmaten. Voor verzamelaars zijn deze merken welkome tekenen om de ouderdom van een gewicht of maatstok te vinden en enigszins een controle op vervalsingen (waarbij de ijkmerken vaak niet in de goede volgorde staan). Vroeger kende men ook geijkte tonnen voor turf en fruit en manden voor aardappelen.
Wat was een ijsdrager?
Een ijsdrager zorgde voor de levering van ijsblokken.
Vanaf de middeleeuwen bouwde men ondergrondse kelders en zogenaamde ijshuizen. Deze werden gedurende de wintermaanden volgestopt met grote ijsblokken die uit dichtgevroren sloten en plassen werden gezaagd. Waren de ijshuizen leeg of was de winter hier te zacht, dan liet men per boot grote blokken natuurijs vanuit Noorwegen aanleveren. De Noren rekenden daarvoor twintig gulden per duizend kilo ijs. Vanaf de negentiende eeuw gebruikte men voor het eerst een ‘ijskast’: een houten doos die van binnen bekleed was met tin of zink met aan de onderzijde een lekbak voor het smeltwater.
Ijsdragers bezorgden ijs in de tijd voor de koelkast en vriezer. Het ijs werd bezorgd bij kroegen, kruideniers, slagers en welgestelde gezinnen. De ijskasten waar het ijs in gelegd werd hadden dubbele wanden om het zo lang mogelijk koel te houden. De ijskast werd vervangen door de koelkast die op elektra werkte.
Omstreeks 1860 werd de koelmachine uitgevonden, die als bijproduct ijs leverde. Vanaf 1880 was de kwaliteit van dat ijs zo goed, dat het verkocht kon worden aan de particuliere markt en aan de voedselindustrie. Het was de N.V. Enschedese IJsfabriek die in 1912 voor 17.500 gulden een heuse ijsinstallatie kocht. Deze machine fabriceerde 80 centimeter lange ijsstaven (broden) die maar liefst 25 kilo per stuk wogen. De ijsdragers reden met paard en wagen langs de klanten, die 40 cent per brood moesten betalen.
De eerste elektrische koelkasten voor huishoudens kwamen op de markt en waren wel twee keer zo duur als een auto.
Sinds de jaren 1950 beschikte vrijwel ieder huishouden over een koelkast, waardoor de ijsdrager definitief uit het straatbeeld verdween.
Wat was een ijserkramer?
Een ijserkramer (ijzerkramer) was een kleinhandelaar in ijzerwaren.
Mis je een beroep in de lijst?
Laat me dit dan weten, bij voorkeur met de beschrijving van het beroep.
Vergeten beroepen met de letter Y
Wel eens van een ijker gehoord, of wat dacht je van een ijzerkramer? Sommige beroepen lijken logisch, maar daar kan je je flink in vergissen. Veel beroepen omvatte meer taken en verantwoordelijkheden dan je zou denken, maar het tegenovergestelde kwam ook vaak voor.
Afbeeldingen
Op Yory vind je van diverse afbeeldingen van oude beroepen, in zowel tekeningen (prenten) als foto’s. Dit geeft een goed beeld hoe men vroeger een beroep uitoefende, wat de omstandigheden waren en welke kleding men droeg. Veel oude beroepen komen gelukkig niet meer voor. Niet alleen omdat ze door de tijd zijn opgeheven, maar ook omdat de omstandigheden voor arbeiders zo zwaar waren, dat zij er vaak ernstig ziek van werden.
Mannen en vrouwen
Op Yory wordt geen onderscheid gemaakt tussen mannen- of vrouwenberoepen., alhoewel het opvalt dat de meeste beroepen door mannen werden uitgevoerd. Daarbij mochten vrouwen uit de ‘hogere stand’ niet werken, zij kwamen de dag door met b.v. schrijven, schilderen of flaneren met vriendinnen.
Lees ook
Oude en vergeten beroepen van vroeger (Y)
