Documenten en dossiers uit de Tweede Wereldoorlog inzien

Documenten en dossiers uit de Tweede Wereldoorlog inzien

Als je documenten en dossier uit de Tweede Wereldoorlog wilt inzien, dan tref je hier veel startpunten. Het Belgische en Nederlandse leger zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog slechts korte tijd gemobiliseerd geweest.

Als onderdeel van de operatie “Fall Gelb” vielen de Duitse troepen op 10 mei 1940 België, Nederland, Luxemburg en Frankrijk binnen. Door Nederland werd korte tijd weerstand geboden.

Maar na het grootschalige bombardement van Rotterdam op 14 mei 1940 capituleerde Nederland, met uitzondering van de provincie Zeeland, de daaropvolgende dag. Het Belgische leger wist langere tijd strijd te leveren, tijdens de zogeheten Achttiendaagse Veldtocht, maar capituleerde uiteindelijk op 28 mei 1940.

Militairen tijdens de Tweede Wereldoorlog

Hoewel het Belgische en Nederlandse leger slechts korte tijd dienst hebben gedaan, valt ook over deze beginjaren van de Tweede Wereldoorlog nog het een en ander aan archiefstukken te achterhalen.

Informatie over militairen die dienst hebben gedaan in de meidagen van 1940 kan men in België vinden bij

In Nederland kan men informatie over deze militairen opvragen bij het Ministerie van Defensie door het indienen van een verzoek over privacyrechten.

Nazivervolging en -documentatie tijdens de Tweede Wereldoorlog

Gedurende de Tweede Wereldoorlog hielden de Nazi’s een uitgebreide administratie bij over wat zich tijdens de oorlog afspeelde. Delen van deze uitgebreide administratie vindt men op de website van de Arolsen Archives.¹

Op die website zijn delen van de administratie digitaal ontsloten. Daar zijn onder meer:

Personalkarte

Naast de website van de Arolsen Archives zijn er in Nederland nog twee andere websites waar je archiefstukken over Nazi-vervolgden kunt vinden. Het Nederlands Instituut voor Militaire Historie heeft de zogeheten “Personalkarte”. Dit zijn de nu digitale persoonsdossiers van Nederlandse militairen die door de Duitsers krijgsgevangene werden gemaakt in de meidagen van 1940 en het voorjaar van 1943. Op sommige van deze kaarten kunnen zelfs foto’s van de krijgsgevangenen gevonden worden. (Zie afbeelding boven.)

Krijgsgevangenen en tewerkgestelden

Een andere website is Krijgsgevangen.nl. Hier wordt gewerkt aan de digitale ontsluiting van archiefstukken over Nederlandse militairen die tussen 1940-1945 krijgsgevangene zijn gemaakt. Daarnaast is bij het Nationaal Archief het Oorlogsarchief van het Nederlandse Rode Kruis ondergebracht dat zich bezighield met de opsporing van en inlichtingen over tijdens en na de Tweede Wereldoorlog vermiste personen en mensen die op grond van de Arbeitseinsatz in Duitsland tewerkgesteld werden.

Vervolging van misdadigers na de Tweede Wereldoorlog

Een belangrijk hoofdstuk in de periode na de Tweede Wereldoorlog was die van de vervolging en berechting van oorlogsmisdadigers. In Nederland ging men daartoe over door de zogeheten Bijzondere Rechtspleging. Tijdens deze periode waren er voor oorlogsmisdaden aparte wetten van kracht, en vervolging en berechting vond plaats door zogeheten

De dossiers uit deze periode zijn ondergebracht in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) in het Nationaal Archief en zijn beperkt raadpleegbaar. Voor inzage van deze dossiers moet je bij het Nationaal Archief een verzoek indienen. Op de website “Oorlog voor de Rechter” kan je alvast nagaan of er van een bepaalde persoon dossiers bewaard zijn gebleven.

Collaboratiedossiers en politiek toezicht

De CABR-dossiers behelzen diverse personen, waaronder NSB’ers, Nederlanders die in vreemde (Duitse) krijgsdienst gingen en allerlei andere soorten personen die gedurende de Tweede Wereldoorlog oorlogsmisdrijven hebben gepleegd. In België bestaan soortgelijke dossiers, deze worden doorgaans “Collaboratiedossiers (WO 2)” genoemd. Deze collaboratiedossiers zijn bij het Rijksarchief in België ondergebracht in het archief van het Militair Gerecht.

Net als in Nederland heb je ook in België een toelating nodig voor de inzage voor de dossiers. Dit geschiedt door het college van procureurs-generaal, maar wordt in de regel strenger beoordeeld dan in Nederland met de CABR-dossiers het geval is.

De website Apache berichtte dat in 2017 bijna een kwart van de aanvragen tot inzage van de collaboratiedossiers negatief door het college van procureurs-generaal werd beantwoord.

Schadeafwikkeling en -herstel na de Tweede Wereldoorlog

Een ander thema in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog is die van de schadeafwikkeling en -herstel. De Belgische en Nederlandse overheid probeerden in een zekere mate het geleden oorlogsleed te compenseren en slachtoffers zoveel als mogelijk in hun oorspronkelijke positie van voor de oorlog te herstellen.

Ter verkrijging van schadevergoeding legde men in België zogeheten “oorlogsschadedossiers” aan. Dit om te inventariseren welke schade zoal geleden werd om daarmee het proces van schadevergoeding in een zekere mate te organiseren.

Nederlandse bronnen

In Nederland vindt men in het kader van schadeafwikkeling en -herstel diverse archieven. Hierbij kan men denken aan

Op de website Oorlogsgetroffenen.nl heeft men tevens een handige onderzoeksgids over alles rondom de nasleep van de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast houdt de Werkgroep Herkenning zich bezig met onderzoek naar en documentatie van kinderen van onder meer NSB’ers.

Documentatie en verhalen

Naast al deze bijzondere bronnen over de verschillende thema’s in de Tweede Wereldoorlog, zijn er in België en Nederland ook twee instellingen die zich in het bezighouden met documentatie van en onderzoek naar het oorlogsverleden. In België is deze instelling het CegeSoma en in Nederland is dat het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies.

Naast deze twee algemene instellingen zijn er ook diverse website te vinden welke achtergrondinformatie en verhalen verschaffen bij de uiteenlopende gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog en de slachtoffers die gevallen zijn. Niet alleen van militairen maar ook van burgers.

Voorbeelden hiervan zijn:

Ook zijn er over het verzetswerk diverse archiefstukken en bronnen te vinden, onder meer bij het Rijksarchief in België en het Nederlandse Verzetsmuseum.

Uitlegvideo

Om je nog sneller op weg te helpen, hebben we ook een uitlegvideo over het achterhalen wat jouw familie tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft meegemaakt. De bedoeling van deze uitlegvideo is om je alvast wat handige handvatten mee te geven, waarmee je kan achterhalen wat jouw familie tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft meegemaakt. Niet alleen gaat deze uitlegvideo in op twee interessante platforms waar je kan zoeken, ook worden er vijf minder bekende bronnen genoemd, die zeker de moeite waard zijn.

Conclusie

Wil je het verleden van je voorouders en familieleden tijdens de Tweede Wereldoorlog verder uitdiepen, dan heb je hier alvast een heel pak interessante bronnen.

Bronnen voor onderzoek

Arolsen Archives Personalkarte CABR-dossiers Oorlog voor de Rechter Oorlogsschadedossiers Kortrijk Oorlogsschadedossiers Leuven Oorlogsschadedossiers Belgisch-Limburg Oorlogsgetroffenen Werkgroep Herkenning Schadeherstel en -afwikkeling (NL) Oorlogsarchief Rode Kruis (NL) CegeSoma NIOD Brabant Remembers Beeldbank WO2 Joods Monument Brabantse Gesneuvelden Getuigenverhalen Verzetsarchieven (BE) Verzetsmuseum Onder de radar Oorlogsbronnen Nederlands-Limburg Namenlijst Antwerpen Herdenkt

Hulp nodig?

Lukt het niet? Vraag dan hulp aan de Stamboom Helpdesk.

Meer lezen of zien?

Lees ook

‘Documenten en dossiers uit de Tweede Wereldoorlog inzien’

1. voorheen bekend onder de naam ITS (International Tracing Service) Arolsen[↩]