Mijn voorouders behoren tot een bijzondere religieuze groep

Mijn voorouders behoren tot een bijzondere religieuze groep

Religie en stamboomonderzoek

Bij stamboomonderzoek is religie een belangrijk onderwerp. Een religieuze overtuiging in combinatie met een tijdsbeeld kan niet alleen veel vertellen over de heersende normen en waarden, gebruiken, rituelen en feestdagen van een familie, maar ook hoe zij omgaan met bepaalde situaties.

Veruit de meeste mensen in Nederland waren Nederlands Hervormd of Katholiek. Onder deze twee noemers vallen allerlei uitstromingen als Nederduits Gereformeerd, Oud Gereformeerd, Oud Katholiek, Rooms-katholiek, etc. In de kerkelijke registers kun je daar al veel onderzoek naar doen.

Dit artikel gaat over religieuze stromingen waarbij kinderdoop niet gangbaar was, en zij om die reden niet te vinden zijn in de kerkelijke registers. Daarbij wil ik opmerken en benadrukken dat de genoemde religies niet onder één noemer vallen en ik geenszins wil impliceren dat zij gelijkenissen hebben of per definitie sektarisch zijn.

Wat als je voorouders bij een minder bekende religieuze groep behoorden?

Mijn eigen voorouders waren diepgeworteld in de broederbeweging, later ook wel de “Vergadering der Gelovigen” en “Vergadering van Gelovigen” genoemd. Internationale uitwassen hiervan zijn onder andere “the Brethren”. Deze stroming doet zijn intrede in Nederland halverwege de 19^de eeuw.

Het zogeheten Darbisme is de leer van deze broederbeweging. John Nelson Darby is een geestelijk leider die zich afzet tegen de kerkelijke leer en probeert de “samenkomst” (Gathering / Zusammenkommen) zoals hij een zondagse kerkdienst noemde, zo in te richten als de bijeenkomsten van de eerste christenen.

In de Korintiërsbrief van de Bijbel staat de wijze waarop dat zou moeten gebeuren. Daarom identificeren de “broeders” en “zusters” zich niet als Darbisten of leden van een gemeente, maar enkel als christenen die bijeenkomen zoals de bijbel hen leert. Zij zijn broeders en zusters van elkaar, doordat zij allen kinderen van God zijn.

Geen hiërarchie

In Duitsland, Nederland en Engeland groeit deze beweging snel in de periode 1850-1900. Opvallend is dat zij geen ledenlijsten bijhielden, en er geen voorgangers of leiders zijn. Er is geen hiërarchie, al zijn er wel “werkende broeders” die (belangrijke) gesprekken voeren met gemeenteleden.

Daarnaast doen zij uitsluitend aan volwassendoop. Ook hebben zij geen kerkgebouwen, ze huren zaaltjes en lokalen. Het heilig avondmaal staat centraal en de eindtijd theorie (dispensationalisme) is een veelvoorkomend onderwerp. Dit alles maakt dat zij moeilijk te vinden zijn voor buitenstaanders, en dus ook voor genealogen.

Andere moeilijk vindbare religieuze groepen zijn

Wat betekent dit voor je onderzoek?

Het onderzoek naar de religie kan hierdoor wat moeizamer verlopen. Omdat er vaak geen ledenlijsten of doop registraties zijn moet je elders de gegevens vandaan halen. Ook geven niet alle religieuze groepen openheid over de leer die zij aanhangen, en kan het een valkuil zijn om daar zelf invulling aan te geven.

Hoe kan je dan toch onderzoek doen?

Start met familieverhalen

Oudere familieleden kunnen cruciale informatie hebben. Vraag naar verhalen, namen van groepen of religieuze overtuigingen die misschien buiten de norm vielen. Zelfs kleine details kunnen je op weg helpen.

Ga in gesprek

Ga in gesprek met (ex-) leden, zij weten vaak wel het een en ander te benoemen. Wees hierin echter wel voorzichtig, niet iedereen vindt het prettig te praten over hun religieuze groep, achtergrond of geschiedenis.

Het bevolkingsregister

Zoek in het bevolkingsregister. De Darbisten vulden bij het kopje religie vaak “geen” in, maar bij twee broeders vonden we een Bijbeltekst bij de religie. Ook de andere groeperingen zullen andere of afwijkende termen hebben gebruikt in het bevolkingsregister.

Verdiep je in de religie

Verdiep je in de achtergrond van de religie. Wie waren de profeten, bedenkers, stichters en voorgangers? Op deze termen en namen kun je namelijk gerichter onderzoek doen.

Contacten

Onderzoek met wie deze mensen in contact stonden. Vervolgens kun je deze mensen onderzoeken volgens de gangbare genealogische manieren.

Locaties onderzoeken

Wat waren de locaties waar de religieuze groep zich bevond? Onderzoek wie de lokalen, gebouwen of locatie bewoonden of eigenaar waren als er adressen naar boven komen.

Kranten

Zoek in kranten en historische publicaties. Gebruik steekwoorden die passend zijn bij de religie. Binnen de vergadering worden de mannen “Broeders” genoemd. De krant heeft het ook vaak over “Darbisten”.

Eigen publicaties

Zoek naar wat deze kringen zelf naar buiten brachten aan publicatie. Denk dan aan geschreven bodes, prenten, artikelen, preken. Vaak zitten hier ook rouwberichten, geboorteaankondigingen of kinderen die worden opgedragen in beschreven.

Boeken

Kijk of er boeken zijn geschreven over de specifieke groep of religie.  Vaak zit daar een geschiedenis bij beschreven.

Migratiepatronen

Kijk naar migratiepatronen. Sommige groepen waren sterk verbonden met migratie. Groepen zoals de (Duitse) Amish trokken bijvoorbeeld naar specifieke gebieden. Het onderzoeken van emigratieregisters kan aanwijzingen geven over de routes en vestigingsplekken van je voorouders.

Enkele voorbeelden

De begrafenis van J.N. Darby werd uitvoerig beschreven in de krant, en daarbij werden namen genoemd van enkele vooraanstaande broeders. Daarvan weet je dus al dat zij bij de groep horen. Zij huwden enkel met mensen die bij de groep hoorden. Door deze lijnen te volgen krijg je al snel een groep bij elkaar. Dit kun je ook doen bij voorgangers, sprekers, contactpersonen of ander vermelde mensen in kranten of artikelen.

Bij een “broeder” kon ik zien dat hij rondom 1890/1891 bekeerd moet zijn, want in 1890 registreerde hij zichzelf nog als hervormd. Zijn broer kwam in dat jaar als gereformeerd docent zijnde in opspraak omdat hij “wankelde aan zijne geloof” door socialistisch te stemmen.

Binnen het ouderlijk gezin barstte de discussie los, waarvan er brieven tussen broers bewaard zouden zijn gebleven (volgens een website van een nazaat). Bij de volgende registratie vult hij “Geen” in bij de religie.

Door een boek over de beweging bleek dat in datzelfde jaartal in Zaandam, bij een boer thuis de eerste broederbeweging aldaar gestart was. Rondom dezelfde periode zien we een broeder een Bijbeltekst registreren in het bevolkingsregister “Verg.(aderd) volgens Matt 18:19.” Hier vinden we de volgende tekst:

Het bevolkingsregister in combinatie met een boek over de geschiedenis van de religie, een bericht in de krant, en een persoonlijk familiearchief zoals beschreven op een website van een andere nazaat, maakt dat je een reconstructie kan maken door de omstandigheden.

Puzzelen met bronnen

Voorouders die een bijzondere, afwijkende of alternatieve religie aanhielden zijn lastiger te onderzoeken, maar zeker niet onmogelijk! Met puzzelen tussen verschillende bronnen omdat je geen gebruik kunt maken van kerkelijke registers kom je een heel eind!

Wil je hulp bij het onderzoeken van de religie van je eigen voorouders, neem dan contact met mij op.

Nazorg

Onderzoek naar bijzondere religies of sekten kan gevoelig zijn. Familieleden kunnen huiverig zijn om te praten over minder bekende of controversiële perioden in de familiegeschiedenis.
Worstel je met je identiteit vanwege de religie van je voorouders? Neem contact op met Dogmavrij.

Bronnen en links

Mijn voorouders behoren tot een bijzondere religieuze groep