Datums omzetten van de Juliaanse naar Gregoriaanse kalender
De oudste ‘akte’ die ik tot nu toe van mijn voorouders heb gevonden, is een huwelijksmelding in een trouwboek op 12 april 1614, Sleidinge, België. Toevallig ook mijn eigen trouwdag! Toch?
Nee! Althans niet als ik in Utrecht had gewoond. Want in 1701 stapte men daar over van de Juliaanse kalender naar de Gregoriaanse kalender, en ging het leven ineens 10 dagen vooruit. Bertholomeus Lippens en Anna Goethals trouwden in de huidige kalender niet op 12 april, maar volgens andere provincies 10 dagen later, op 22 april.
Hoe zit dat precies? We hebben hier te maken met de Juliaanse en Gregoriaanse kalender.
Eerst was er de Juliaanse kalender
In de Juliaanse kalender, vernoemd naar de Romeinse keizer Julius, zitten schrikkeljaren, namelijk ieder jaartal dat deelbaar is door 4. Het gemiddelde kalenderjaar telt daardoor exact 365,25 dagen. De Juliaanse datum heeft een duur van 28 jaar en loopt per duizend jaar ongeveer 7,8 dagen achter op de zon.
De komst van de Gregoriaanse kalender
Maar het was de Napolitaanse arts Aloisius Lilius die rond 1550 afwijkingen in de Juliaanse kalender vond. Aloisius ontdekte dat die de Gregoriaanse kalender op de lange termijn grotere afwijkingen vertoonde.
‘Voor ambtenaren is maandag de zwaarste dag van de week, want dan moeten ze twee blaadjes van de kalender scheuren.’
Direct maakte hij aanpassingen voor de berekening van schrikkeljaren, zodat het gemiddelde kalenderjaar minder zou afwijken. Vervolgens stelde hij zijn bevindingen voor aan het Concilie van Trente (1545-1563) die zijn correcties beaamde.
In zijn berekening is
- een jaartal dat deelbaar is door 4 is een schrikkeljaar, maar niet als…
- het jaartal weer deelbaar is door 100, maar niet door 400. Dit betekent dat de jaren
- 1600, 2000 en 2400 schrikkeljaren zijn, maar
- 1700, 1800, 1900, 2100, 2200 en 2300 niet.
- De kalender heeft een periode van 400 jaar, precies 20.871 weken.
- Zowel de Juliaanse als Gregoriaanse kalender zijn gebaseerd op de Christelijke jaartelling.
Uiteindelijk voerde Paus Gregorius XIII (1502-1585) in 1582 de kalender in. In de rooms-katholieke landen zoals Spanje, Portugal en Polen werd de Gregoriaanse kalender zonder morren overgenomen.
Het zuiden van de Nederlandse gebieden gingen direct over op de Gregoriaanse kalender. Maar voor het noorden duurde het maar liefst 120 jaar. De kalender wordt sindsdien wereldwijd gebruikt.
Wanneer kwam de Gregoriaanse kalender in Nederland?
De Gregoriaanse kalender werd in stappen in Nederland ingevoerd. Althans, het waren twee periodes met een flink gat van 117 jaar.
| Locatie | Datum |
|---|---|
| Luxemburg, Brabant, Zeeland, de Staten Generaal | 25 december 1582 |
| Zuidelijke provincies, Limburg | 1 januari 1583 |
| Holland | 12 januari 1583 |
| Gelderland | 12 juli 1700 |
| Utrecht, Overijssel | 12 december 1700 |
| Protestantse kantons*, Groningen, Friesland | 12 januari 1701 |
| Drenthe | 12 mei 1701 |
*lokale variaties, Groningen tweede keer
Protesten tegen de Gregoriaanse kalender
Tijdens deze overgangsperiodes werden er bij de inschrijvingen in de DTB-boeken twee data aangegeven.
Maar niet iedereen was blij met de nieuwe kalender. Want bij de invoering moest de tijd 10 dagen vooruit, om de start van de lente op 21 maart te brengen. Het volk dacht dat ze eerder dood zouden gaan, omdat hen 10 dagen leven ontnomen was. Dus er kwamen opstootjes en rellen, want dat pikte ze niet!
Verwarringen en afkortingen
Daarbij kwam er verwarring over rampen, zoals de storm die in 1674 de Domkerktoren in Utrecht in tweeën brak. Volgens de Juliaanse kalender gebeurde dit op 22 juli 1674. Maar volgens de Gregoriaanse, onze huidige kalender was dit 1 augustus. In de oude geschriften wordt de storm nog steeds met 22 juli vermeld.
Men gebruikte afkortingen o.s. of n.s. voor de datum oude stijl of nieuwe stijl, (in het Latijn s.v. en s.n. = stilo veteri en stilo novo).
Je kunt in oude notariële archieven en VOC documenten te maken krijgen met deze kalender. In die tijd hadden de maanden ook andere namen, zoals oogstmaand of sprokkelmaand.
Wereldwijde omzetting naar de Gregoriaanse kalender
Japan stapte pas in 1873 over. Rusland deed dit in 1918 en had direct een vreemd effect. Het verschil tussen de Juliaanse en Gregoriaanse kalender was inmiddels opgelopen tot 13 dagen.
Dus als je aktes vindt voor 1700, wees er dan alert op dat die dagen anders lopen dan met onze huidige kalender.
De stamboom kalenderomzetter
De kalenderomzetter rekent niet alleen om tussen Gregoriaans en Juliaans, maar ook tussen de Franse Republikeinse, Joodse, Perzische, Indiase en de Maya kalender.
Check ook of je genealogie software rekening met de data houdt.
Lees meer over de Gregoriaanse kalender op Wikipedia.
Hulp nodig?
Lukt het niet? Vraag dan hulp aan de Yory Stamboom Helpdesk.
Lees ook
