Kwam jouw voorouder in aanraking met de gemeentepolitie?
Aan het begin van de 19e eeuw begonnen zich in de Nederlandse steden zelfstandige politiekorpsen te vormen, welke later zouden uitgroeien tot de gemeentepolitie. Waar grote en kleine steden als Amsterdam, Utrecht, Zwolle, Deventer, Oosterhout en Eindhoven een eigen gemeentepolitie hadden, werden de dorpen echter door de rijks- en gemeenteveldwachters bediend.
Mochten jouw voorouders in een kleine of grote stad hebben gewoond, is het zeker mogelijk dat zij om allerlei redenen met de gemeentepolitie in aanraking zijn gekomen. Een kleine burenruzie, een staking, een geval van (zelf)moord, een diefstal, openbare dronkenschap of een verkeersongeluk. Ontelbare redenen zijn denkbaar!
Samenstelling van de gemeentepolitie
Een doorsnee gemeentepolitie bestond uit verschillende taakspecifieke afdelingen. Omdat de ene stad wat groter – of crimineler – was, kan het zijn dat in bepaalde gevallen meer afdelingen bestonden of juist sommige afdelingen waren samengevoegd, die in andere steden juist vaak zelfstandig opereerden. Over het algemeen zal je regelmatig deze afdelingen tegenkomen:
- Rechercheafdeling: belast met het opsporen van strafbare feiten (met name misdrijven)
- Vreemdelingenpolitie: belast met de registratie van en toezicht op vreemdelingen (o.m. vreemdelingendossiers)
- Verkeerspolitie: belast met de handhaving van de openbare orde (bv. verkeer, openbare dronkenschap (hier een voorbeeld), ordeverstoring)
- Afdeling Bijzondere Wetten: belast met de handhaving van o.m. de Drankwet, Jachtwet, Visserijwet
- Zedenpolitie: belast met onder meer het toezicht op en de regulatie van prostitutie
- Kinderpolitie: belast met zaken in relatie tot kinderen (abortus, zedenzaken, kindermishandeling, ondertoezichtstelling)
Interessante archiefstukken
Onderzoek doen naar een voorouder in de archieven van de gemeentepolitie kan om meerdere redenen interessant zijn. Maar het begint vaak met een specifiek aanknopingspunt dat aanleiding geeft tot het zoeken. Je zal dan ook niet altijd een (zelfde) aanleiding hebben om naar die voorouder in het archief van de gemeentepolitie op zoek te gaan.
‘Vervelend dat in het woord politiek het woord politie schuilgaat.‘
Als een voorouder is vermoord of zelfmoord heeft gepleegd, onderzoek dan eens de omstandigheden hiervan. Wat overigens ook geldt voor een (verkeers)ongeluk. Een proces-verbaal of een dag- en nachtrapport kan je hierover meer vertellen. Een andere reden kan zijn dat je voorouder voor de rechtbank werd gedaagd.
Zoektips
Heb je een specifiek aanknopingspunt? Dan zijn de indexen, naamlijsten of agenda’s van processen-verbaal je eerste startpunt. In deze stukken – vaak grote boeken – staan alle opgemaakte processen-verbaal met plaats en datum, reden van verbalisering en de naam van de geverbaliseerde. Helaas ontbreken deze stukken soms en moet je zelf op zoek naar een datum.
Heb je een datum van het proces-verbaal? Dan kan je aan de hand daarvan op zoek in de originele processen-verbaal of de dag- en nachtrapporten, mits deze of een van deze twee bewaard zijn gebleven. In veel gevallen zijn de stukken uit de 19e eeuw niet meer voorhanden. Het meeste is pas vanaf 1900 of vanaf de Tweede Wereldoorlog bewaard gebleven.
In de processen-verbaal en dag- en nachtrapporten vind je meer informatie over de omstandigheden van het betreffende strafbare feit. Waar een proces-verbaal een officieel document is, waarin het geconstateerde strafbare feit is vastgelegd, zijn de dag- en nachtrapporten eerder te vergelijken met een groot logboek van alle gebeurtenissen, inclusief diensten, bezetting en ziekmeldingen.
Conclusie
Is het archief van de gemeentepolitie van de plaats waar jouw voorouder woonde grotendeels bewaard gebleven? En heb je bovendien een interessant aanknopingspunt? Dan is het absoluut de moeite om middels de processen-verbaal en dag- en nachtrapporten op zoek te gaan naar de omstandigheden van het specifieke strafbare feit. Wie weet ontdek je zo nog meer over het leven of het karakter van je voorouder!
Uitlegvideo
Om je nog sneller op weg te helpen, hebben we ook een uitlegvideo over criminele voorouders in Nederland in de negentiende en twintigste eeuw. De bedoeling van deze uitlegvideo is om je uit te leggen hoe je kan achterhalen of je voorouders strafbare feiten hebben gepleegd en hoe je meer kan ontdekken over de omstandigheden waaronder deze strafbare feiten zijn gepleegd.
Bronnen voor onderzoek
Lijst van gemeentepolitiekorpsen Rotterdam Ede Deventer Amsterdam Groningen Nijmegen Utrecht Tilburg Terneuzen
Hulp nodig?
Lukt het niet? Vraag dan hulp aan de Yory Stamboom Helpdesk.
Meer lezen of zien?
- Geschiedenis Nederlandse politie, Politie
- Canon Politiegeschiedenis, Politieacademie
Lees ook
Kwam jouw voorouder in aanraking met de gemeentepolitie?
