Naamvariaties bij stamboomonderzoek zijn zo irritant!

biekart, bickerd, pieckart

namen

Iedere genealoog krijgt te maken met naamvariaties bij stamboomonderzoek. Je hoopt dat alle personen in je stamboom uniek zijn en kan identificeren via een geboorte-, huwelijks– en overlijdensakte. Je bent gewend aan naamafwijkingen, maar hoe zit het werkelijk met naamvariaties bij stamboomonderzoek?

Ook al heb je van persoon X alle aktes gevonden, dan kan het voorkomen dat de namen niet identiek overeenkomen. Naamvariaties, roepnamen, spel-, onthoud-, registratiemissers en fonetisch aangenomen, zijn bronnen van fouten en ergernis, dus onzekerheid.

700.000 verschillende familienamen

In de database van Open Archieven vind je momenteel 172+ miljoen persoonsgegevens, waarvan 700.000+ verschillende familienamen, en 250.000 verschillende voornamen. Maar dit zijn er aanzienlijk meer dan is opgenomen in de landelijke database en wat we in de praktijk tegenkomen. Op Genealogie Online, een uitstekende plek om je stamboom online te zetten en te koppelen met familieleden, staan maar liefst 47+ miljoen persoonsgegevens.

Voorbeelden van achternaam varianten

Het is afhankelijk in welke periode en regio je gegevens vindt, maar je zal ongetwijfeld bekend zijn met dit soort achter- en voornaamvarianten.

Moeders kant vader	Moeders kant moeder	Moeders kant oma	Vaders kant moeder
Dannenburg	van Eunen	Biekart	Morison
Danneburg	van Eune	Bickart	Morisson
Dannenberg	Van Une	Biekard	Morrison
Danneberg	van Oene	Bieckart	Moorison
Dannenbergh	van Oenen	Pieckard	Morrisson

Voorbeelden van voornaam varianten

Vader	Moeder	Grootvader	Grootvader
Wilhelm	Elisabeth	Johannes	Jacobus
Wim	Elizabeth	Joannes	Jacob
Wilhelmus	Elisabet	Jan	Jakob
Willem(pje)	Elizabet	Joannis	Jakobus

Wel of niet zeker dezelfde persoon?

Als je dankzij de aktes bewijzen hebt, en er dus van overtuigd bent dat Wilhelmina Morison dezelfde persoon is als Willemina Morison, spreken we van twee verschillende voornamen die variant zijn van elkaar.

Het is niet mogelijk een grote naam af te dwingen; beroemdheid moet op eigen manier worden nagestreefd.‘
– Lü Poe Wei, Chinees handelaar en politicus (-291 – -235)

Maar als je er niet zeker van bent dat het om dezelfde persoon gaat, zal je eerst creatief moeten zoeken of er überhaupt een variant zou kunnen zijn, en dat bewijs van de variant moeten interpreteren als spelfout.

Oorzaken van naamvariaties bij stamboomonderzoek

Twee dezelfde: Er kunnen daadwerkelijk twee Wilhelmina’s in hetzelfde gezin zijn, maar de kans is groot dat de eerste Wilhelmina jong is overleden. De voornaam werd vaak doorgegeven aan de volgende dochter. Zorg dat je de overlijdensakte vindt van de eerste.
Het aangeven van de geboorte van een kind kan de vader zo zenuwachtig zijn geweest, dat hij de naam foutief doorgaf, of in een verkeerde volgorde. Vooral als het om dezelfde voorletters ging, zoals bij J.J.J. (Johannes Jacobus Joseph). Maar het kind werd in het dagelijks leven wel ‘Jan’ genoemd.
Bij een fout op de overlijdensakte, de aangifte werd vaak gedaan door een aangever die geen familie was. Het komt voor dat hij de naam niet goed onthield, waardoor de naam op de akte fout werd geschreven (komt ook vaak voor bij de leeftijden op overlijdensaktes).

Meerdere voornamen werden omgedraaid. M.C.J.F. kan zomaar M.J.C.F. bedoeld zijn geweest. Maar als het zo werd aangegeven, was dat vanaf dat moment de officiële voornaam. Mocht het zo zijn dat bij zijn geboorte M.J.C.F. is genoemd, maar op zijn huwelijks- of overlijdensakte M.C.J.F. vermeld staat, mag je ervan uitgaan, mits zijn leeftijd klopt, dat het om dezelfde persoon gaat. Zeker als de laatste voornaam afwijkt.
Dezelfde naam, maar dan andersom. Binnen het gezin konden ook dezelfde voornamen, maar dan andersom gebruikt worden voor een ander kind. Johannes Cornelis, en Cornelis Johannes. Het eerste kind kreeg als roepnaam Jan, het tweede Cor of Nelis. Niet echt creatief, maar waarschijnlijk om de genoemde familieleden te vriend te houden.
De achternaam wijzigt door erkenning. Als een kind erkend wordt krijgt hij (vaak) de naam van zijn ‘nieuwe’ vader.

Algemeen geldt des te meer namen, des te meer fouten, alhoewel het bij enkele Wilhelmina en Willemina dus ook al fout kan gaan.

Is het een naamvariant?

Een naamvariant gaan uit van een hoofdnaam met een variatie in spelling of met een afkorting. B.v. Johannes = Jan, en Wilhelmina = Mina, Cornelia = Nel. Dit kan algemeen vastgesteld worden, omdat meerdere mensen het (vaak logisch) doen.

Er zijn verschillende soorten variaties:

Vorm – te Winkel / Winkel
Dialect – van Eunen / van Oenen
Spelling – Dannenburg / Danneburg
Klank, Fonetisch – Biekart / Pieckart

Misschien is het een naamfout?

In tegenstelling tot een naamvariant, hebben naamfouten daarentegen niets algemeens. Er kunnen allerlei soorten fouten zijn, waarbij notabene beide namen (van de akte en die wordt ingevoerd) kunnen bestaan.

Een fout kan maar 1 letter zijn, bij Jacobus i.p.v. Jakobus, of 2 letters, zoals Willemina = Wilhelmina. De aanname dat het bij meerdere ‘foute’ letters om een naamvariant gaat is niet echt aannemelijk. Daarbij blijven er ook altijd fonetische situaties waarbij dialect, gehoor, en interpretatie een grote rol hebben gespeeld.

Wellicht een transcribeerfout?

Tegenwoordig hebben we ook te maken met transcribeerfouten; interpretatie fouten van de persoon die de naam foutief in een database typt. Dat valt niet altijd onder typefouten, omdat het oude handschrift foutief geïnterpreteerd wordt.

Denk b.v. aan Aafje en Aagje, namen met Y of IJ, of de letter f als g en andersom. Dit komt veel voor bij de online bronnen, dus hou daar rekening mee.

Dan hebben we ook nog naamswijzigingen

Een groot deel van de bevolking had in de Napoleon tijd al een eigen achternaam, maar niet iedereen. Grappenmakers zagen hun kans schoon om absurde namen op te geven, waar hun nakomelingen minder om konden lachen.

In de 19e eeuw kwamen, alleen via een koninklijk besluit, officiële naamswijzigingen regelmatig voor. Hou er dus rekening mee dat iemand in zijn geboorteakte ‘Piet Snot’ kan heten, maar zijn naam heeft gewijzigd, waardoor hij uiteindelijk overlijdt als ‘Piet de Neus’.

Huwelijksaktes zijn pareltjes

Een huwelijksakte is een zeer betrouwbare bron, omdat het bruidspaar vooraf allerlei aktes moest overleggen waarna er controles werden gedaan. Fouten werden daardoor snel uitgefilterd, en indien van toepassing op de huwelijksakte hersteld.

Bij de geboorte- en huwelijksaktes werden altijd de ouders vermeld. Bij de overlijdensaktes was dat niet altijd zo. Zeker voor 1811 werd vaak alleen de vader vermeld. Dus om via die weg zekerheid te krijgen is lastig. En hou er rekening mee dat er zelfs in rouwadvertenties en grafstenen fouten staan!

Hoe controleer je naamvariaties bij stamboomonderzoek?

Belangrijke factor om te controleren of het om dezelfde persoon gaat, is het weten van het geboortejaar. Als dit overeenkomt, kan je aannemen dat het om dezelfde persoon gaat.
Een overeenkomst van de naamvariaties in een combinatie van twee aktes van de ‘basis drie’ (GEB, HUW, OVL) is het beste bewijs. Dan is de aanname dat er in de andere akte een fout staat.
Kijk ook of je uit meerdere bronnen gelijkwaardige informatie (lees: feiten) kunt halen. Waren ze militair, of zaten ze in de Ommerschans?
Als je online zoekt, zoek dan op minder voornamen. Hou het alleen bij Wilhelmina (zoek als Wil*mina), ook als ze Wilhelmina Hendrika kan heten.
Vraag het na bij levende familie, misschien hebben zij nog documenten?

Herkomst van Friese namen

Namen die op -ma eindigen geven ook een geheimpje prijs: ‘ma’ betekent in Friesland ‘kind van. De naam Galama betekent dus ‘kind van Gaele’.
Een tweede soort betreft de naam die eindigt op -stra. Dit duidt op een herkomst. Hoekstra woonde op of bij een hoek, Terpstra woonde op of bij een terp. Stienstra kwam uit Stiens. De betekenis van de familienaam van Pieter Jelles Troelstra mogen jullie nu zelf bedenken.