Puzzelen met DTB-registers 4 – begraafboeken
Artikel van Lisette Geel en Robert Keurntjes
Begraafboeken (ook wel begraafregisters genoemd) omvatten zowel inschrijvingen van begrafenissen als van overlijden. Als er achter de naam ‘obiit’ (Latijn voor overleden) staat, heb je niet met een begraafboek te maken, maar met een overlijdensregister. Latijn voor begraven is ‘sepultus’.
Overlijden is de slotsom van het leven, dus voor je familiegeschiedenis wil je ook graag weten wanneer iemand overleden is. Een groot verschil tussen ons en onze voorouders is overigens dat men zich er veel meer van bewust was dat de dood zeker was, maar het tijdstip waarop ongewis.
De gegevens in de meeste registers zijn echter zo summier, dat er vaak geen zekerheid is wie wie is. Een naam en een datum kunnen ook op iemand anders betrekking hebben. Is het de juiste persoon, is het een neef/nicht of verre familie? En wie is ‘het kind van …’?
Raadpleeg andere bronnen
Je zult er vaak andere bronnen bij moeten halen. Staat er alleen ‘kind van …’ dan kun je door alle kinderen te bekijken soms bepalen welk kind het is. Welke kinderen staan er in het doopboek en welke kinderen komen we als volwassenen tegen? Is er een Joannes gedoopt en wordt er kort na het overleden kind weer een Joannes gedoopt, dan zou het weleens de eerste Joannes kunnen zijn.
Om vast te stellen of die ene Maria Jansen jouw voormoeder is, kun je kijken van wanneer tot wanneer ze als levende persoon genoemd wordt. Kijk daarvoor ook eens in het Oud Rechterlijk Archief (ORA). Is er kort voor de overlijdensdatum een testament gemaakt? Of is er kort na een magescheid (deling van de nalatenschap) ingeschreven?
Wat kun je verwachten in begraafboeken?
Vermeld wordt de overledene. Soms met vermelding van de straat (Amsterdam, Utrecht). In geval van een kind of een vrouw kan er ook staan “kind van Jan” of “huisvrouw van Jan”. Het kan daarbij blijven, maar soms staat ook de doodsoorzaak erbij, zoals hier in Babyloniënbroek in 1633: kijnderen pocken. Wat we ook vaak tegenkomen (Utrecht) is de aantekening of de overledene mondige of onmondige kinderen nalaat.
De vermelde leeftijd
Soms staan er leeftijden bij de overledenen in een register, bijvoorbeeld als iemand opmerkelijk oud is geworden. Hou er rekening mee dat die leeftijd enigszins tot behoorlijk af kan wijken van de feitelijke leeftijd. Mensen wisten doorgaans niet precies in welk jaar ze geboren waren. En als iemand op 95-jarige leeftijd overlijdt dan is er in het dorp ook niemand meer om dat te bevestigen.
Op grond van de afwijkingen die we tegengekomen zijn kunnen we wel concluderen dat de leeftijd die opgeschreven is niet gecheckt is aan de hand van een doopboek. Wat men opschrijft is wat er gezegd wordt.
Meerdere overledenen in één gezin
Soms zie je dat er bijvoorbeeld in verloop van een paar maanden meerdere kinderen in een gezin overlijden. Dan is de kans groot dat ze met een ziekte te maken gehad kunnen hebben. Malaria, pest, kinkhoest, mazelen, polio noem alle ziektes maar op. Mensen hadden er in die tijd minder grip op dan nu.
Het kan de moeite waard zijn om dan wat bladzijdes vooruit of achteruit te bladeren om te kijken of er een algemene aantekening in de documenten staat. Soms schreef de koster/predikant/pastoor het ook voor of achter in het boek als er bijzondere gebeurtenissen waren, zoals een ziekte. Zie hier het artikel van Denise Hendrikx daarover.
Onder het kopje ‘doodsoorzaken’ in de menubalk kun je ook wat artikelen aantreffen die over epidemieën en ziektes gaan.
Geen begraafboeken of overlijdensregister?
Er zijn minder begraafregisters bewaard gebleven dan doop- en trouwboeken. Maar er zijn nog andere wegen om te bepalen wanneer iemand overleden is.
- Oud Rechterlijke Archieven (ORA) of schepenbank archieven.
- Lidmatenregisters.
- Imposten.
- Weeskamerarchieven.
Andere bronnen voor overlijden
In de schepenbank archieven of ORA kun je testamenten vinden of magescheiden (boedelscheidingen). Soms vind je er dat de erfgenamen samen iets verkopen.
De lidmatenregisters hebben we al genoemd bij de trouwboeken, maar daar staan ook vaak aantekeningen in van overlijden.
En dan zijn er nog de boeken van imposten (belastingen) op trouwen en begraven. Begrafenissen kosten geld en dat moet bijgehouden worden. Ook van die boeken is er het nodige bewaard gebleven. Huwelijken en begrafenissen kunnen hier door elkaar heen staan.
De vierde bron die we noemen zijn de weeskamerarchieven. De weeskamer (niet te verwarren met weeshuizen) had de verantwoordelijkheid om de nalatenschap van minderjarige kinderen te registreren. Overleed één van de ouders dan werd er een aantekening gemaakt. Wat laat de ouder na? Wie zijn de voogden? De inschrijving vindt plaats kort na het overlijden. Soms wordt ook de overlijdensdatum vermeld.
Kortom
Veruit de meest begraaf- of overlijdensregisters leveren niet meer dan een naam en een datum, maar bovenstaande voorbeelden laten zien dat het toch zinvol is om in het origineel te kijken. Daarnaast zijn er ook andere bronnen die behulpzaam zijn om het overlijden te bepalen.
Tot slot nog enkele tips voor onderzoek in DTB boeken
- Kun je geen ouders en/of broers en zussen vinden in het lokale of regionale archief? Zoek dan eens op WieWasWie of op Open Archieven. Je zoekt dan binnen een veel groter gebied en niet alleen in de woonplaats of regio. Soms helpt een toevoeging van een plaatsnaam als achternaam om een akte te vinden. Zo was ene Willemijntje van Bunnick op oudere leeftijd overleden in Utrecht. Zij bleek inderdaad in Bunnik geboren te zijn.
- Bedenk daarbij ook dat vrouwen verhoudingsgewijs vaker buiten de plaats van geboorte trouwen dan mannen.
- Soms vind je je bewijs in andere akten dan binnen de DTB-boeken. Bijvoorbeeld in een huurovereenkomst, in een testament of akte uit het ORA (oud rechterlijk archief).
- Kom je niet verder met een naam? In de voornamenbank van het Meertensinstituut vind je mogelijke varianten van een voornaam. Zo blijkt Pleuntien een afleiding te zijn van Appolonia. Het wil niet zeggen dat ze die naam bij de geboorte kreeg, maar het kan wel.
- De predikant, pastoor of koster gebruikte de boeken soms ook voor andere berichten. Bijvoorbeeld opmerkingen over epidemieën of oorlogshandelingen. We zijn ook een keer een uitgebreide lijst van donateurs voor een nieuw orgel tegengekomen. Dus neem ook eens de moeite om het hele boek te bekijken.
De serie ‘Puzzelen met DTB registers‘
- 1 – toenamen en patroniemen
- 2 – doopboeken
- 3 – trouwboeken
- 4 – begraafboeken
Hulp nodig?
Lukt het niet? Vraag dan hulp aan de Yory Stamboom Helpdesk.
Lees ook
Puzzelen met DTB-registers 4 – begraafboeken
